Geschiedenis van de Theosophical Society

De Theosophical Society werd in 1875 in New York opgericht door Helena P. Blavatsky, Henry S. Olcott, William Q. Judge en anderen. Blavatsky (1831-1891) is de voornaamste kracht achter de theosofische beweging van deze tijd; in haar geschriften en die van haar leraren zijn de belangrijkste ideeën van de filosofie van de beweging tot uitdrukking gebracht. Ze werd geboren in Rusland, en reisde 20 jaar door Europa, Noord- en Zuid-Amerika, Azië en het Midden-Oosten, waar ze verschillende mystieke en occulte tradities bestudeerde. Over haar leven en werk kan men meer vinden in biografieën zoals HPB: Het bijzondere leven en de invloed van Helena Blavatsky door Sylvia Cranston en H.P. Blavatsky en de theosofische beweging door Charles J. Ryan.

In 1877, twee jaar na het oprichten van de Theosophical Society, publiceerde Blavatsky haar eerste grote werk, Isis ontsluierd – twee delen die laten zien dat theosofische ideeën overal in oude en nieuwe religies voorkomen en hun grondslag hebben in de natuur. In 1878 vertrokken Blavatsky en Olcott naar India, waar ze werkten om de waarde van de oosterse religies en filosofieën onder de aandacht te brengen van vooral diegenen die door de invloed van westerse materialistische denkbeelden hun eigen tradities begonnen te verwerpen. Ook stelden ze religieus bijgeloof en dogmatisme aan de kaak. Bovendien moedigde Blavatsky de studie aan van westerse mystieke tradities, zoals het gnosticisme, de kabbala, de vrijmetselarij en de leer van de rozenkruisers. In 1879 richtte ze het eerste theosofische tijdschrift op, The Theosophist, dat gewijd was aan oosterse filosofie, kunst en literatuur, occultisme en spiritualiteit.

In 1885 verliet Blavatsky India en keerde terug naar Europa en vestigde zich ten slotte in Londen. Daar voltooide ze in 1888 haar Geheime leer, dat een veelomvattend beeld geeft van de kosmos en de mens, en mythisch, religieus en wetenschappelijk materiaal uit vele culturen bijeenbrengt als illustratie van de universaliteit van de theosofische denkbeelden. Als reactie op de vele vragen van belangstellenden naar een eenvoudige inleiding schreef ze Sleutel tot de theosofie, en voor wie probeert de altruïstische idealen van de theosofie in praktijk te brengen De stem van de stilte, aforismen die het hart van de leer van het mahayanaboeddhisme belichamen. Blavatsky gaf een nieuwe impuls aan het theosofische werk in het Westen en richtte het tijdschrift Lucifer ('lichtbrenger') op, waarvan ze hoofdredactrice werd. Ze stierf in Londen in 1891.

De afgelopen 100 jaar heeft de hedendaagse theosofische beweging zich opgesplitst in verschillende onafhankelijke organisaties. Elk daarvan probeert op haar eigen manier de doelstellingen van de Society in praktijk te brengen. Enkele jaren na Blavatsky's dood splitste de Society zich in twee organisaties: de Society die H.S. Olcott en Annie Besant volgde en haar internationale hoofdkwartier behield in Adyar bij Madras in India; en de Society die W.Q. Judge volgde, die haar internationale hoofdkwartier eerst in New York had en later in Californië – achtereenvolgens in Point Loma, Covina en sinds 1950 in Pasadena. In Nederland heten ze respectievelijk de Theosofische Vereniging en het Theosofisch Genootschap (Pasadena).

Bij het overlijden van Judge in 1896 werd Katherine Tingley erkend als opvolger. Zij maakte over de hele wereld reizen en richtte in verschillende landen scholen op, en legde nadruk op praktische humanitaire hulpverlening, opvoeding, gevangenishervorming en wereldvrede. In 1900 verplaatste zij het internationale hoofdkwartier naar Point Loma, Californië, waar ze de Rajayoga-school en het Rajayoga-college oprichtte, en ook de Theosofische Universiteit en de School for the Lost Mysteries of Antiquity. Tingley bouwde het eerste Griekse openluchttheater in Amerika, en vormde symfonieorkesten bestaande uit stafleden en studenten aan het hoofdkwartier. In 1909 vormde een groep onder leiding van Robert Crosbie een andere theosofische organisatie, de United Lodge of Theosophists (Geünieerde Loge van Theosofen).

Toen Katherine Tingley in 1929 overleed volgde G. de Purucker haar op als leider van de Society. Hij gaf vele lezingen en onderrichtte verschillende groepen van privéstudenten. Zijn grootste bijdrage aan de theosofische beweging was zijn weergave en toelichting van de basisdenkbeelden van de theosofie die zijn te vinden in Blavatsky's Geheime Leer en in andere werken. Kort voor zijn dood verplaatste hij het internationale hoofdkwartier naar Covina, Californië dichtbij Los Angeles.

Na de dood van De Purucker werd de Society drie jaar lang bestuurd door het Kabinet van de TS. In 1945 werd kolonel Arthur L. Conger erkend als leider van de Society. Hij gaf een impuls aan de uitgeverij door te zorgen dat de klassieke theosofische geschriften altijd in druk beschikbaar zijn en dat daarnaast nieuwe publicaties konden verschijnen. Bovendien herstelde hij het theosofische werk in Europa na de Tweede Wereldoorlog. Hij verplaatste het internationale hoofdkwartier van de Society naar Pasadena, Californië.

Toen Conger in 1951 overleed werd James A. Long leider. Long legde de nadruk op het toepassen van theosofie in het dagelijks leven, waarbij wordt geprobeerd het natuurlijke karma van ieder moment te lezen. Hij richtte het tijdschrift Sunrise op. Een aantal mensen erkenden Long niet, maar volgden William Hartley. Ze vormden een eigen organisatie die in Nederland bekendstaat als het Theosofisch Genootschap (Point Loma, Covina).

Na de dood van Long in 1971 werd hij opgevolgd door Grace F. Knoche. Ze moedigde samenwerking en wederzijds respect tussen de theosofische organisaties aan. Evenals Long legde ze de nadruk op de dagelijkse beoefening van altruïsme en mededogen.

Op 18 februari 2006 is Grace F. Knoche overleden; ze werd opgevolgd door Randell C. Grubb, de huidige leider van de Society.

De Theosophical Society (Pasadena) volgt haar oorspronkelijke programma. Ze organiseert studiegroepen en lezingen, en steunt theosofische bibliotheken. Ze biedt ook een aantal theosofische cursussen voor wie theosofie op een meer gestructureerde manier wil bestuderen. De uitgeverij van de Society, Theosophical University Press (TUP) voorziet in theosofische boeken in het Engels, terwijl TUPA Nederlandse vertalingen daarvan publiceert. Praktisch alle titels zijn gratis online beschikbaar.