9 – Het schrijven van Isis Ontsluierd

 

‘Niets had gewoner en [minder] opvallend kunnen zijn dan het begin van Isis’, herinnert kolonel Olcott zich. ‘Op een dag in de zomer van 1875 liet HPB me enkele vellen manuscript zien die ze had geschreven en zei: ‘Ik heb dit gisteravond ‘in opdracht’ geschreven, maar wat het in vredesnaam moet worden, weet ik niet. Misschien is het voor een krantenartikel, misschien voor een boek, misschien nergens voor; hoe dan ook, ik heb gedaan wat me werd opgedragen.’ En ze legde het weg in een la en er werd een tijdlang niets meer over gezegd.’⁹³

Dat ze van plan was over belangrijke onderwerpen te schrijven, lijkt duidelijk uit een brief die eerder in 1875 aan prof. Corson werd geschreven: ‘Er zijn aanwijzingen dat we op de drempel staan van een tijdperk waarin duizend mysteriën zullen worden onthuld; en hoe snel de wereld zal worden verlicht, hangt tenminste een beetje af van heel zwakke vergankelijke middelen, zoals jouw pen en de mijne, en die van andere ijverige werkers.’⁹⁴

In september van dat jaar bracht Blavatsky enkele weken door in het huis van Corson in Ithaca, en daar werd het werk aan Isis voortgezet. Nieuwe gegevens over dit bezoek werden onlangs door Michael Gomes ontdekt in de geschriften van Corson die in Cornell University worden bewaard.⁹⁵ De belangrijkste bron van informatie was tot dusver het boek met de brieven van HPB aan Corson, dat door Eugene, de zoon van Corson, werd gepubliceerd en van aantekeningen voorzien. Over de positie van de professor aan Cornell University, schreef dr. Andrew White, het hoofd ervan, dat hij ‘in veel opzichten de belangrijkste professor’ was ‘die Cornell ooit heeft gehad; hij genoot een grote reputatie door zijn lezingen en geschriften in de Engelse literatuur’.⁹⁶

Corson was tot het spiritisme gekomen door de plotselinge dood van zijn zestienjarige dochter, en één reden waarom hij HPB bij zich thuis uitnodigde, was om met dit meisje in contact te komen. Hij schreef zijn zoon in die tijd: ‘Ik had verwacht dat we enkele ‘zittingen’ zouden houden, maar ze is niet alleen niet bereid dit te doen, maar staat beslist afwijzend tegenover dat soort dingen.’ Zijn eerste indruk was dat ‘ze een intelligente vrouw is, maar onbekend met alle beleefdheden en prettige manieren van het leven. Ze is een Russische beer.’⁹⁷

Eugene bericht dat HPB ‘haar tijd doorbracht aan haar bureau, terwijl ze het grootste gedeelte van de dag en tot diep in de nacht schreef en schreef. Ze voerde een enorme correspondentie door het schrijven van lange brieven. Hier begon ze aan Isis Ontsluierd en schreef ongeveer vijfentwintig dicht opeen geschreven foliobladzijden per dag. Ze had geen boeken om te raadplegen; de uitgebreide bibliotheek van mijn vader ging bijna geheel over de Engelse literatuur . . . en ze heeft hem zelden over iets geraadpleegd.’⁹⁸ In een interview met de schrijver Charles Lazenby bevestigt prof. Corson dit:

Ze deed me voortdurend versteld staan en maakte me nieuwsgierig naar wat zou volgen. Ze had een diepe kennis van alles en haar manier van werken was heel ongebruikelijk. Gewoonlijk schreef ze in bed vanaf negen uur ’s morgens, terwijl ze talloze sigaretten rookte en lange alinea’s letterlijk citeerde uit dozijnen boeken, waarvan er – daarvan ben ik absoluut zeker – in die tijd geen exemplaren in Amerika waren. Ze vertaalde zonder moeite uit verschillende talen en riep nu en dan naar mij in mijn studeerkamer om te weten te komen hoe men een of ander ouderwets idioom in literair Engels zou moeten omzetten, want in die tijd had ze niet de literaire taalbeheersing die De Geheime Leer kenmerkte.⁹⁹

De kleindochter van de professor, Pauline Corson Coad, herinnerde zich te hebben gehoord dat haar grootvader niet kon begrijpen hoe HPB haar gegevens kreeg, maar al snel ontdekten ze dat een smalle bruine hand van een Indiër gewoonlijk van onder het tafelkleed omhoog reikte en de aantekeningen opschreef die ze nodig had. Als deze werden gecontroleerd, bleken ze altijd juist te zijn.¹⁰⁰

Over de citaten van HPB in Isis merkt prof. Corson op:

Ze heeft me zelf verteld dat ze deze opschreef terwijl deze voor haar ogen verschenen op een ander gebied van objectief bestaan; dat ze duidelijk de bladzijde van het boek zag en het citaat dat ze nodig had; en dat ze wat ze zag eenvoudig in het Engels vertaalde. . . . De honderden boeken die ze citeerde stonden zeker niet in mijn bibliotheek; veel ervan waren niet in Amerika, enkele ervan waren heel zeldzaam en in Europa moeilijk te verkrijgen; en als haar citaten uit haar geheugen kwamen, dan zou dat een nog verrassender prestatie zijn dan ze uit de ether op te schrijven. De feiten zijn wonderbaarlijk en de verklaring moet mensen met een bewustzijn van een gewoner soort wel verbijsteren.¹⁰¹

Olcott bericht dat toen ze het werk aan Isis in New York voortzette, Blavatsky wel boeken gebruikte overal waar deze beschikbaar waren; sommige kwamen uit zijn eigen bibliotheek. Wat de rest betreft, zegt hij dat zij ze aan het astrale licht ontleende, of aan haar adept-leraren, of door gebruik te maken van haar zielenzintuigen. Hij merkt op: ‘Hoe weet ik dat? Door twee jaar met haar aan Isis te werken, en nog veel meer jaren aan ander literair werk.’¹⁰²

Marion Meade beweert dat het bezoek aan Corson eindigde in onenigheid en dat HPB de vriendschap van de professor verloor. Het bewijs van Meade wordt ontleend aan de brief van Blavatsky aan Corson: ‘Dit is de derde brief die ik je schrijf en geen woord als antwoord. Ben je boos?’¹⁰³ Maar nu hebben we Corsons antwoord. Daarin verzekerde hij haar dat zijn antwoord zoek moet zijn geraakt: ‘Waarover moet ik in vredesnaam boos zijn? Zijn we niet als de beste vrienden uit elkaar gegaan? Zijn we samen geen betere vrienden geworden? En ik heb me eenzaam gevoeld sinds je bent weggegaan en heb gewenst dat je terug was.’ Toen men hem jaren later vroeg naar de meest bijzondere van de opmerkelijke mensen die hij had ontmoet, noemde hij Mw. Blavatsky.¹⁰⁴

Eenmaal terug in New York werd het werk aan Isis in verhoogd tempo voortgezet en HPB ging zes maanden lang niet uit. Ze schreef Nadja dat ze zeventien uur per dag werkte en zich voedde met havermout. ‘Eet liever gebraden rundvlees en ham dan havermout’, antwoordde de tante, ‘maar richt jezelf niet te gronde.’¹⁰⁵

Ondanks de enorme arbeid die de productie van Isis met zich meebracht – het werden meer dan twaalfhonderd bladzijden in kleine druk – had HPB kennelijk geen ambitie om een populaire of succesvolle schrijfster te worden, want in het voorwoord zegt ze:

Om te laten zien dat we ons volkomen bewust zijn van de ernst van onze onderneming, zeggen we nu al dat het niet vreemd zou zijn indien de volgende groepen personen zich tegenover ons zouden opstellen:

De christenen, die zullen zien dat we de bewijzen voor de echtheid van hun geloof in twijfel trekken.*

*In het voorwoord van Deel Twee, Theologie, schreef HPB: ‘Het bevat niet één woord tegen de zuivere leringen van Jezus, maar veroordeelt zonder pardon de ontaarding ervan in verderfelijke kerkelijke stelsels, die rampzalig zijn voor het geloof van de mens aan zijn onsterfelijkheid en zijn God, en die alle morele zelfbeheersing ondermijnen’ (Isis 2:iv. Eng. uitg.).

De wetenschappers, die zullen constateren dat hun beweringen in hetzelfde hokje worden ondergebracht als die van de rooms-katholieke kerk wat onfeilbaarheid betreft, en dat de wijzen en filosofen van de oudheid in sommige opzichten hoger worden geplaatst dan zij.

Pseudowetenschappers zullen ons natuurlijk fel bekritiseren.

Ruimdenkende geestelijken en vrijdenkers zullen ontdekken dat we niet hetzelfde aannemen als zij, maar dat we de erkenning van de hele waarheid eisen.

Ontwikkelde mensen en verschillende autoriteiten, die hun ware geloof verbergen uit eerbied voor populaire vooroordelen.

De huurlingen en parasieten van de pers, die haar meer dan koninklijke macht te schande maken en een edel beroep onteren, zullen het gemakkelijk vinden dingen te bespotten die te wonderbaarlijk zijn om door hen te worden begrepen; want voor hen is een stukje in de krant meer waard dan oprechtheid.

Van velen zal eerlijke kritiek komen, van velen schijnheilig gepraat. Maar we zien uit naar de toekomst. . . . we werken voor een stralender toekomst.¹⁰⁶

Elders geeft ze aan dat die stralender toekomst niet vlak om de hoek ligt en zelfs niet in de twintigste eeuw. Ze dacht dat de éénentwintigste eeuw mogelijkheden zou hebben, als aan bepaalde voorwaarden zou worden voldaan.¹⁰⁷

 

 

---

HPB: Het bijzondere leven en de invloed van Helena Blavatsky, blz. 151-4

© 2008  Theosophical University Press Agency
Daal en Bergselaan 68, 2565 AG Den Haag

---