8 – Een droevig heengaan

 

Het werd voorjaar en omdat de gezondheid van Helena Andrejevna niet was verbeterd, vergezelde iedereen haar naar Odessa, behalve haar echtgenoot die zijn werk niet in de steek kon laten.

Toen Katharina Nekrasova haar verhaal over HPB’s moeder schreef, ondervroeg ze zowel dr. Benzenger als Vera en berichtte:

Ondanks alle zorg en inspanning van de toen welbekende dr. Geno in Odessa, ging ze elke dag achteruit, vooral door de aderlatingen waarin de geneeskunde van die tijd zo sterk geloofde. . . . Terwijl ze toch al zwak was, werd ze daardoor nog zwakker en kwam ze dichter bij het graf. Ze was bang dat ze het niet zou volhouden tot de komst van haar ouders, en begon haar afscheidsbrief te schrijven. . . . Ze bedankte haar ouders hartelijk voor alles en smeekte haar moeder de kinderen niet in de steek te laten.⁵⁷

De aankomst van haar ouders en zusters blies haar nieuw leven in, en een heerlijke maand lang was ze weer bijna de oude. Omdat herstel ophanden leek, werden er plannen gemaakt om allen naar Saratov terug te keren en daar voorgoed te gaan wonen.⁵⁸ Helena Andrejevna’s moeder en zusters, Katharina en Nadja, die allen goede zwemmers waren, gebruikten een deel van hun tijd om te baden in de prachtige Zwarte Zee, en ook Helena Petrovna werd een geoefend zwemster.

Kort daarna echter ging Helena Andrejevna’s gezondheid snel achteruit, en op 24 juni stierf ze in haar negenentwintigste levensjaar in de armen van haar eigen moeder. De familie was geslagen door verdriet en de kinderen waren ontroostbaar.⁵⁹ Het lezende publiek in Rusland rouwde algemeen over Helena Andrejevna’s dood. Belinsky maakte dit grafschrift:

Vrede zij met uw as, uitzonderlijke vrouw, slachtoffer van de overvloedige talenten van uw eigen verheven aard! . . . We danken u voor uw korte leven. Het heeft niet vergeefs gebloeid als een weelderige, geurige bloem van diepe gevoelens en verheven gedachten. Uw ziel is in deze bloem en ze zal geen dood kennen!⁶⁰

In de maanden vóór haar dood werd Helena Andrejevna gekweld door gedachten aan haar kinderen. Nekrasova vertelt dat ze in een brief aan Katharina (18 november 1841) uitdrukking gaf aan bezorgdheid over hun toekomst, ‘want het scheen haar toe dat ze binnen korte tijd zou sterven’. Ze voegde eraan toe: ‘De kwestie van hun opvoeding liet haar niet met rust; ze wilde hun zo graag een goede ‘grondige’ opleiding geven, maar ‘er waren geen andere middelen dan haar pen’.’’ Nekrasova merkt op dat ze zich vooral zorgen maakte over Helena Petrovna:

Gouvernantes voor haar oudste dochter waren nutteloos omdat ze die snel ontgroeide. Helena Andrejevna begon erover te denken haar naar het Odesskij Instituut te sturen, al was de opleiding van het Instituut in strijd met haar fundamentele overtuigingen; maar van de twee kwaden zou dit het minste zijn. De gedachte aan haar eigen ziekte kwelde haar vooral daardoor.⁶¹

Vera bericht dat haar moeder zich door de jaren heen het meest zorgen maakte over Helena, ‘degene die vanaf haar jeugd een uitzonderlijk karakter bezat’⁶² en dat ze, toen ze op sterven lag, deze profetische woorden sprak: ‘Ach! misschien is het het beste dat ik sterf, dan blijft het mij tenminste bespaard te zien wat Helena overkomt! Van één ding ben ik zeker, haar leven zal niet zijn zoals dat van andere vrouwen, en ze zal veel te lijden krijgen.’⁶³

Welk lijden vreesde ze voor haar dochter? Misschien verschaffen deze woorden uit haar romans Het ideaal en Het zinloze geschenk een antwoord:

Iedere bijzonder begaafde vrouw, vooral een schrijfster, zal door de wereld worden vervolgd. . . . Een man met een groot verstand is voor deze wereld al onverdraaglijk genoeg, maar de positie van een vrouw die door de natuur zelf boven de massa is geplaatst, is echt hopeloos.

Het honderdkoppige monster van de publieke opinie zal verklaren dat ze immoreel is en haar edelste gevoelens door de modder halen. . . . Haar verstandelijke gaven, haar talenten zijn alle nutteloos voor de massa; ze zal als een misdadiger zijn die door de samenleving wordt buitengesloten.⁶⁴

Helena Andrejevna had zelf dit soort kwaadwilligheid ervaren bij mensen met een bekrompen geest.⁶⁵

In een andere roman, Het oordeel van de wereld, verklaart de heldin in een testament dat de ‘leden van deze vreselijke rechtbank allen lafhartige mensen zijn. Vanaf dit schandelijke blok waarop ze mijn hoofd heeft gelegd . . . smeek ik u met de laatste woorden van mijn lippen: ‘Wees er niet bang voor! Ze is de slaaf van de sterken en vernietigt alleen de zwakken.’’⁶⁶ Dit zijn woorden die Helena Petrovna moet hebben gelezen en waarover ze moet hebben gehuild, net als over alle andere verhalen van haar moeder die een jaar na de dood van Helena Andrejevna in een mooie vierdelige uitgave verschenen – een levend aandenken voor haar kinderen.

 

 

---

HPB: Het bijzondere leven en de invloed van Helena Blavatsky, blz. 24-5

© 2008  Theosophical University Press Agency
Daal en Bergselaan 68, 2565 AG Den Haag

---