2 – Geboorte in een veelbewogen tijd

 

Helena Petrovna werd rond middernacht geboren in de vroege ochtend van 12 augustus 1831 in de Oekraïense stad Jekaterinoslav (Roem van Katharina), die voor Katharina de Grote werd gebouwd. De Russen herdoopten de stad Dnjepropetrovsk, ter ere van Peter de Grote en de rivier die erdoorheen stroomt, de Dnjepr.

De Dnjepr heeft een bijzondere betekenis in de Russische geschiedenis. Langs deze rivier, de op een na grootste in Rusland, kwam de dynastie van Roerik tot bloei. Tegen de elfde eeuw strekte de Roes-staat, met Kiev als centrum, zich uit van de Oostzee tot de Zwarte Zee. De rivier werd een belangrijke handelsroute naar Konstantinopel (nu Istanboel).

De rivier roept ook belangrijke religieuze herinneringen op. In Kiev gaf een nakomeling van Roerik, de regerende vorst Vladimir, die pas tot het christendom was bekeerd, bevel zijn volk te laten samenkomen in de Dnjepr, waar priesters massaal de doop toedienden. Vladimir werd heilig verklaard omdat hij het heidense Rusland tot het christelijke geloof had bekeerd.²⁵ Het lijkt ironisch dat een andere nakomeling van Roerik, geboren in een stad aan dezelfde rivier, acht eeuwen later openlijk in twijfel zou trekken – zoals HPB in haar geschriften deed – dat de kerkelijke sacramenten, zoals de doop, tot de verlossing van de deelnemers zou kunnen leiden, terwijl degenen die niet deelnamen voor eeuwig verdoemd werden. HPB was echter in het geheel niet antichristelijk. In haar eerste belangrijke werk, Isis Ontsluierd, zegt ze dat het boek ‘niet één woord tegen de zuivere leringen van Jezus bevat, maar zonder pardon de ontaarding ervan tot verderfelijke kerkelijke stelsels veroordeelt. . . .’

De omstandigheden rond de doop van Helena Petrovna zijn opmerkelijk. Toen ze in 1831 werd geboren, was er in Rusland veel ellende. Een jaar eerder heerste de Aziatische cholera, de wreedste en dodelijkste van alle plagen, eerst in westelijke landen, en in korte tijd breidde haar verwoestende invloed zich uit over het hele Russische rijk, en daarna over een groot deel van Europa. Op haar dodelijke pad vaagde de cholera hele bevolkingsgroepen weg. De broer van tsaar Nikolaas, de groothertog Konstantijn, was een slachtoffer. In de Zuid-Russische huishouding van de grootouders van Helena Petrovna, waar ze werd geboren, waren verschillende sterfgevallen. De doodkisten stonden overal hoog opgestapeld in afwachting van de begrafenis. Het was volgens de plattelandsbevolking een slecht voorteken om in zo’n tijd ter wereld te komen.

Te midden van al die opwinding werd Helena voortijdig geboren en met zo’n zwakke gezondheid dat de familie tot onmiddellijke doop besloot uit angst dat ze zou sterven ‘met de last van de erfzonde op haar ziel’. Haar verwanten geven een dramatische beschrijving van wat er gebeurde:

Een doopplechtigheid [in] ‘orthodox’ Rusland vindt plaats met alle toebehoren aan brandende kaarsen en ‘paren’ peettantes en peetooms, waarbij alle toeschouwers en deelnemers tijdens het hele gebeuren worden voorzien van gewijde waskaarsen. Bovendien moet iedereen tijdens de doopplechtigheid blijven staan, want volgens de Griekse godsdienst mag niemand tijdens de kerkelijke en religieuze dienst gaan zitten, zoals in rooms-katholieke en protestantse kerken. De kamer in het herenhuis van de familie die voor de ceremonie werd uitgekozen, was groot, maar de menigte belangstellenden die er graag getuige van wilde zijn, was nog groter.

[Tante Nadja, de kind-tante van de baby] die maar een paar jaar ouder was dan haar vierentwintig uur oude nicht – aangesteld als ‘gevolmachtigde’ voor een afwezig familielid, stond in de eerste rij, direct achter de eerwaarde eerste priester. Zenuwachtig en vermoeid van het bijna een uur lang stilstaan, ging het kind op de vloer zitten zonder dat de ouderen dat bemerkten, en werd op die hete augustusdag waarschijnlijk slaperig in de overvolle kamer. De ceremonie liep ten einde. De peters en meters waren juist bezig de Boze en zijn daden te verzaken, een afwijzing die in de Griekse kerk wordt benadrukt door drie keer op de onzichtbare vijand te spuwen, toen de jonge dame, die aan de voeten van de menigte met haar brandende kaars speelde, per ongeluk de lange golvende toga van de priester in brand stak, terwijl niemand het ongeluk [merkte] tot het te laat was. [Verschillende mensen, onder wie de oude priester, liepen brandwonden op.]

Dat was volgens het bijgeloof van orthodox Rusland nóg een slecht voorteken; en de onschuldige oorzaak daarvan – de toekomstige Mw. Blavatsky – was vanaf die dag in de ogen van de hele stad gedoemd tot een bewogen leven, vol wisselvalligheden en moeilijkheden.²⁶

Maar er was ook een goed voorteken. Volgens de oude Juliaanse kalender die toen in Rusland gangbaar was, werd het kind op 30/31 juli rond middernacht geboren. In de Russische folkloristische verhalen bezat zo iemand macht over boze krachten, demonen en heksen inbegrepen.²⁷

Sommigen trekken misschien in twijfel of het werkelijk een slecht teken is geboren te worden temidden van veel ellende, of dit nu door ziekte komt of een andere oorzaak heeft. Mogelijk herinnert men zich een beroemde passage uit de Bhagavad-Gita, waarin de wijze Krishna zijn volgeling zo toespreekt:

Zowel ik als u zijn door vele geboorten gegaan. . . . De mijne zijn me bekend, maar u kent de uwe niet. . . . Ik breng mezelf onder schepselen voort . . . wanneer de deugdzaamheid afneemt en ondeugd en onrecht in de wereld opkomen; en zo belichaam ik me van eeuw tot eeuw tot behoud van de rechtvaardigen, de vernietiging van [verdorvenheid] en het vestigen van gerechtigheid.²⁸

De grootouders Fadjejev betrokken hun herenhuis in Jekaterinoslav zestien jaar vóór de geboorte van Helena Petrovna, toen haar grootvader Andrej hoofd werd van het Bureau voor Buitenlandse Kolonisten en haar moeder één jaar oud was. Helena Petrovna zelf werd in dit huis geboren.²⁹ Het bestaat nog steeds, en sinds 1991, honderd jaar na haar overlijden, vindt de bezoeker er een gedenkplaat die het herenhuis als historische plaats aanduidt.

Toen zijn dochter werd geboren, was Peter von Hahn in Polen om de opstand tegen de Russische veroveraars van dat land neer te slaan. Hij keerde terug toen Helena zes maanden oud was. Een jaar later verhuisde de familie Von Hahn naar Romankov, een garnizoensplaats niet ver van de grootouders in Jekaterinoslav, waar ze in een eigen huis woonden.

 

---

HPB: Het bijzondere leven en de invloed van Helena Blavatsky, blz. 8-10

© 2008  Theosophical University Press Agency
Daal en Bergselaan 68, 2565 AG Den Haag

---