De goddelijke tegenwoordigheid
Eloise Hart
Onlangs ontving ik een brief van een jongeman waarin hij een persoonlijke ervaring beschreef:
Velen vinden (in dit leven) nooit het goddelijke binnenin zichzelf, maar ik ‘zie’ dit dagelijks. Voor mij is er geen twijfel aan dat dit het goddelijke is. Het laat me geen andere keus dan het spirituele pad te zoeken, en nadat de scheidslijn is overgestoken, is terugkeer uitgesloten.
Voordien leefde ik in afzondering, voelde me spiritueel niet op mijn plaats, en in een poging de leemte te vullen, vulde ik mijn leven met gehechtheden. Ik voel me nu een deel van het goddelijke, verbonden met de hele santenkraam. Nu besef ik dat het belangrijkste in het leven is het leven te leven – een goed leven!
Wat hij beweert is niet zonder betekenis. Een serieuze studie van vergelijkende religies laat zien dat zulke ervaringen mogelijk zijn; dat ieder van ons na verloop van tijd een instrument voor dezelfde goddelijke tegenwoordigheid kan worden waarvan de gevorderde intelligenties, die levende wezens leiden en beschermen, zijn vervuld.
Om ons te helpen inzien hoe dit mogelijk is, bieden de wijzen van vele beschavingen een verscheidenheid aan verklaringen. De meesten van hen beginnen met een beschrijving van de aanvang van de wereld, en beschrijven verder de wetten die het mechanisme van de innerlijke en uiterlijke rijken van het zijn besturen. Zij definiëren dit begin als een geleidelijke emanatie vanuit het goddelijke, als een zich uitbreiden of ontplooiing van wat gedurende voorafgaande perioden van manifestatie omwikkeld was, precies zoals mensen in iedere incarnatie uitdrukking geven aan talenten die in vroegere levens zijn ontwikkeld en karma dat daarin is vergaard.
Sommige scholen karakteriseren deze emanerende ontplooiing van goddelijke intelligentie als iets dat plaatsvindt via diverse ‘kringen’ of niveaus van spiritueel, etherisch en materieel bestaan, waarbij elke kring vol is met wezens die passen bij zijn niveau van ervaring. Christenen zijn bekend met dit denkbeeld door de hemelse hiërarchie van Dionysius. Deze hiërarchie bestaat uit tien categorieën van hemelse intelligenties die via tien niveaus of toestanden van zijn voortkomen uit het goddelijke en daaruit neerdalen. Van het goddelijk-spirituele naar het etherisch-materiële wordt de goddelijke energie overgebracht van hen die zich het dichtst bij god bevinden, de serafijnen, cherubijnen en tronen, naar de heerschappijen, krachten en machten en verder naar de vorsten, aartsengelen en engelen die de mensen op een meer directe wijze bijstaan. Elke groep die op zijn eigen niveau of wereld leeft, brengt zijn wonderen tot stand naar gelang zij de goddelijke essentie ontvangen en op hun beurt doorgeven aan hen die lager staan dan zij.
De Griekse mythologie laat een vergelijkbare opeenvolging zien met haar reeksen goden, titanen, halfgoden, goddelijke helden, en helden. In feite verhalen hun legenden over de tijd toen de goden zich onder de mensen begaven om ze te helpen, begaafdheden te verlenen, en te onderrichten in de wetten en vaardigheden van beschaving. Zelfs de eenvoudigste boer van die tijd ‘stuurde nooit een vreemdeling die bij hem aanklopte weg, voor het geval dat hij een god zou zijn die gaven bij zich had’. We kunnen dit tegenwoordig niet altijd doen, maar we kunnen wel uitzien naar gaven die in de vorm van denkbeelden en kansen tot ons komen.
De stoïcijnen presenteerden dit denkbeeld van de afdaling en manifestatie van het goddelijke in wetenschappelijke termen, zoals de hindoes dit deden met hun leer van het ontplooien van de tattva’s of elementen van de natuur. Zulke voorstellingswijzen helpen ons een beeld te vormen van de manier waarop ons leven en de wereld zijn verbonden met onzichtbare wezens, van goden tot elementalen, en hoe onzichtbare werelden de onze doordringen. Diogenes Laërtius vatte de stoïcijnse kosmogonie als volgt samen:
God (theos) is hetzelfde als de rede, het noodlot en Zeus; hij heeft ook veel andere namen. Aanvankelijk bestond hij op zichzelf, hij transformeerde alle substantie door middel van lucht tot water, . . . en paste de stof aan zichzelf aan met het oog op het volgende scheppingsstadium. Daarna schiep hij eerst de vier elementen, vuur, water, lucht, aarde . . . .
De wereld ontstaat volgens hen wanneer haar substantie eerst uit vuur is veranderd in vocht door middel van lucht, en wanneer daarna het grovere deel van het vocht tot aarde is gecondenseerd, terwijl dat gedeelte waarvan de deeltjes fijn zijn in lucht is veranderd; en dit proces van ijler worden zet zich voort tot het vuur voortbrengt. Vervolgens worden uit deze elementen dieren en planten en alle andere soorten wezens gevormd door hun vermenging.
– Lives of Eminent Philosophers, naar Eng. vert. Hicks, II.7.136, 142
Deze voorstelling van zaken lijkt veel op de denkbeelden die tegenwoordig door de theosofie worden verkondigd, waarin wordt beschreven hoe de planeetgeest met zijn vracht monaden vanuit vroegere belichamingen vanuit zijn nirvanische rust tot aanzijn komt en door elk van de fasen van de elementalenrijken gaat. Terwijl hij dit doet, maakt hij de patronen of vormen die in de loop van de daaropvolgende tijdperken de woning zullen verschaffen voor de rijken van de mineralen, planten, dieren en mensen.
Wanneer we vanuit theosofisch standpunt dieper op deze denkbeelden ingaan, kunnen we spreken van zeven elementen of stadia. In het begin bracht de naamloze, het pleroma of de ‘volheid’ uit zichzelf een nakomeling voort, eveneens naamloos omdat deze het menselijke begripsvermogen te boven gaat. Dit naamloze kind emaneerde de essentie van de aether, die in zichzelf de zaden of het potentieel van de lagere elementen bevatte. Vervolgens ontplooide de aether vanuit zichzelf de geest of primaire essentie van vuur – niet het vuur dat wij kennen, maar zijn essentie die uit ontelbare vurige zaden en wezens bestaat. Door zijn eonenlange evolutiecyclussen maakte het vuur vorderingen, terwijl het in toenemende mate dichter en stoffelijker werd en zichzelf tot uitdrukking bracht door middel van al de gebieden en subgebieden van spirituele, intellectuele, emotionele en fysieke werelden.
Gedurende dit proces ontplooide het element vuur vanuit zichzelf de essentie van lucht. En bij het doorlopen van haar evolutiebanen concretiseerde en materialiseerde lucht zich tenslotte tot de hoedanigheid van lucht zoals wij die kennen en die ons omringt en gaande houdt. Al die tijd draagt lucht de essenties van vuur, aether, de naamloze en zijn kind in zich, zoals dit ook in haar meest stoffelijke aspect wordt weerspiegeld in de schoonheid, kracht en symmetrie die we overal om ons heen zien, vooral in regenbogen, zonsondergangen, zonsopgangen en de vredige pracht van de nachtelijke hemel.
Op dezelfde manier bracht lucht het beginsel water voort, dat zich uiteindelijk voldoende materialiseerde om door ons te worden gezien als de vloeistof die onze oogsten besproeit, onze dorst lest, ons voedt, reinigt en het leven op aarde verfrist en bovendien de energie helpt verschaffen waarmee veel van onze geavanceerde technologie wordt uitgedacht.
Tenslotte werd uit water het element aarde geboren dat als basis en voertuig dient van water, lucht, vuur, aether en de naamlozen. Niet alleen onze planeet is de houder van de elementen, maar ook wij zijn dat. Overal in ons hele wezen houdt hun aanwezigheid ons gaande, bevordert zij de groei, en wanneer onze kringlopen zijn voltooid trekken ze zich terug: stof keert weer tot stof, water tot water, lucht en vuur tot lucht en vuur, en de hoogste elementen tot hun goddelijke bron.
Wanneer de levensperiode van bijvoorbeeld onze planeet is verstreken, is er volgens de stoïcijnen sprake van een geleidelijke intrekking van de elementen; aarde wordt vloeibaar en gaat over in water, water gaat over in lucht, lucht in vuur en alle worden weer in hun bron teruggetrokken. Daarna volgt een periode van rust, waarna het proces zich herhaalt tijdens een nieuwe cyclus van ontwikkeling.
Zulke uiteenzettingen van de vorming van de wereld waren algemeen bekend bij de middeleeuwse theosofen, vuurfilosofen, kabbalisten, rozenkruisers en vrijdenkers, en we vinden haar toegelicht in hun geschriften samen met vermelding van de bijzondere invloed en kenmerken van de elementale wezens: vuursalamanders, luchtgeesten, waternimfen en aardmannetjes.
Bij de hindoes breidt Brahma, de ontvouwer-schepper, zich uit en doet ontelbare onzichtbare en zichtbare werelden en hun bewoners ontstaan, die hun levens leiden en uiteindelijk weer worden ingevouwen of ingeademd in de schoot van de allerhoogste. In het westen heeft Hermes Trismegistus ditzelfde denkbeeld met de woorden van zijn tijd tot uitdrukking gebracht:
Voorwaar, volkomen juist, ongetwijfeld de diepste waarheid; dat wat boven is, is als dat wat beneden is, en dat wat beneden is, is als dat wat boven is, om de wonderen van de kosmos tot stand te brengen. Omdat alle dingen afkomstig zijn uit het Ene, door de bemiddeling van de Een, . . . ontstonden alle dingen uit dit Ene Ding door te evolueren . . .
Dit is één manier om te zeggen dat we, als we onszelf begrijpen, in het bezit zullen zijn van een blauwdruk waarmee we ieder wezen en niveau van leven kunnen begrijpen, want levende wezens, van de laagste tot de hoogste, zijn geworteld in het goddelijke, hebben overeenkomstige eigenschappen, essenties en gedragspatronen, die slechts gradueel verschillen waar het hun uitdrukkingsvorm betreft. Alle worden gestimuleerd door dezelfde energie, beheerst door dezelfde wetten, werken op elkaar in en zullen uiteindelijk naar dezelfde goddelijke bron terugkeren.
Wat een visioen wordt hier geboden! Beschouw uzelf: elk deel van onze natuur is een schaduw van de schaduw van het allerhoogste, een uitdrukking van het goddelijke. Goddelijke intelligentie en kracht – voor zover hun dit mogelijk is – stromen door heel onze samengestelde natuur. Geen wonder dat Shakespeare Hamlet liet uitroepen:
Wat een meesterwerk is de mens! Hoe edel door de rede! hoe oneindig rijk in vermogens! in vorm en manier van bewegen, hoe bijzonder en bewonderenswaard! in daden hoe gelijk een engel! in begrip, hoe gelijk een god!
– Tweede bedrijf, tweede toneel
Boeddhisten zeggen ons dat alles uit een onkenbare, grenzeloze leegte of volheid te voorschijn komt; ook, dat uit deze leegte alle schepselen worden geboren en dat ze door de eonen [zie over eonen ook G. de Purucker, Beginselen van de esoterische filosofie, blz. 471-2] van uiteenlopende substanties worden gevormd. Terwijl deze goddelijke kracht door ieder deel van onze natuur stroomt, worden er zaden van toekomstige mogelijkheden tot ontwaking gebracht, worden deze verzorgd en tot ontwikkeling gebracht. Zij maken dit indrukwekkende proces met vier woorden duidelijk: Om mani padme hum! (Om, het juweel in de lotus) – dat wil zeggen, het juweel, de godheid, is binnenin en brengt zich tot uitdrukking door de stadia van ontplooiing of de ‘bloembladen’ van de kosmos, ongeacht of die kosmos een heelal, een mens of een ander bewust wezen is.
Voorts wordt deze overdracht van het goddelijke beschreven als Avalokitesvara die zich op ons niveau manifesteert in heroïsche daden en geniale werken, en ook in ons dagelijks verwoorden van zijn schoonheid, waarheid en barmhartigheid. Door de eeuwen heen werd Avalokitesvara gepersonifieerd, eerst als een mannelijke godheid, daarna als Kwan Yin, godin van genade en liefde, die de steun, gids en beschermster van alle levende wezens is. Schitterende beelden die dit ideaal van vriendelijkheid belichamen, sieren overal ter wereld tuinen en musea. Sommige zijn gesneden uit jade, andere gegoten in brons of gemaakt van fijn porselein. In enkele gevallen wordt Kwan Yin uitgebeeld met acht armen die duiden op de vele manieren waarop ze troost schenkt aan hen die in nood verkeren, inspiratie aan de moedelozen en verlichting aan hen die aspiraties hebben – allemaal overeenkomstig het bodhisattva-ideaal: streef nooit naar verlossing [voor jezelf] voordat alle wezens van hun lijden zijn bevrijd. In mystieke zin is Kwan Yin ons hogere zelf, onze beschermengel. Aanvankelijk zijn we geneigd ons dit voor te stellen als iets buiten ons, een engel op onze schouder of een die onverwachts verschijnt als een vriend in tijd van nood. Langzamerhand komen we tot het besef dat het goddelijke ons werkelijke zelf is.
De Midden-Amerikanen stelden de godheid symbolisch voor als een gevederde slang. Het gevederte van de regenboogkleurige quetzal-vogels duidt op de hoogste uitdrukking van de godheid, en slangen die op en in de aarde verblijven, op de laagste. Ieder jaar tijdens de lente- en herfstequinoxen aanschouwen kijkers een schitterende slang van licht en schaduw, die zich materialiseert op het noordelijke zijvlak van de Piramide van Kukulkan in Chichén Itzá. Zij zien dan dat deze slang – waarvan het lichaam is samengesteld uit zeven lichtgevende driehoeken – geleidelijk de trappen van de piramide afdaalt totdat hij de laagste heeft bereikt en daar zijn grote stenen kop laat rusten. Dit schijnbaar wonderbaarlijke beeld, ontworpen door bekwame handwerkslieden om het licht van de zon te doen richten op de trappen van de piramide, illustreert de afdaling van het goddelijke dat er altijd op uit is de mensheid bewust te maken van de wijsheid en liefde die rechtstreeks vanuit de zon in de ziel stromen.
De Maya’s van Yucatán geven nog altijd dagelijks uitdrukking aan hun liefde met gezegden zoals In Lak’ech Yelir, ‘ik ben een ander gijzelf’, ‘ik ben gij, wij zijn dezelfde’. Dit is de grondslag van de broederschap die iedere religie tracht te bevorderen: de erkenning dat wij allen kinderen zijn van het goddelijke dat we instinctief tot uitdrukking proberen te brengen. Inderdaad, we zijn tempels van God, en de Geest van het Hoogste woont in ons!
Een ander voorbeeld, ontleend aan een commentaar op de Desatir:
Want in alles en bij iedere handeling heeft u Mij bij u: en vindt u Mijn licht in ieder ding en op iedere plaats: en neemt u de grootsheid van de Eenheid van Mijn Wezen waar door al zijn schaduwen: en begrijpt u heel de luister van Mijn bestaan, en hoort u van iedereen Mijn woord in ieder ding, omdat allen op zoek zijn naar Mij: . . . en u bent Mij zeer na. – blz. 68
Hoe kunnen we ons bewust worden van deze goddelijke kracht? Hoe kunnen we de kanalen naar deze tegenwoordigheid openen? Iedere religie geeft hierop antwoorden door ons te zeggen ons leven spiritueler te maken, de eeuwenoude deugden in praktijk te brengen, of eenvoudig elkaar lief te hebben. Want liefde is de goddelijke tegenwoordigheid, de energie die de vreugde opwekt die ons hart vervult, de inspiratie en het begrip, en de erkenning van de eenheid van alle dingen. Liefde is de energie waarmee de leliën in het veld hun schoonheid uiten, waarmee dieren en insecten, bloemen en bomen, mineralen en de elementen de wonderen die we aanschouwen tot uitdrukking brengen.
De goddelijke Krishna brengt ons dit in herinnering. Toen hij op het punt stond te sterven, verzekerde hij degenen die hem liefhadden dat, wanneer zij aan hem dachten, hij aanwezig was en met hen de grote Dans van het Leven danste. Wat een prachtige gedachte! Het goddelijke – onze godheid – is hier, en danst met ons de grote Dans van het Leven!
Christus verklaarde ook: ‘Ik ben de weg, de waarheid en het leven’, een gedachte die Robert Browning heeft vereeuwigd in zijn gedicht ‘Paracelsus’:
De waarheid is binnenin onszelf; zij komt niet voort
Uit uiterlijke dingen, wat uw geloof ook mag zijn.
Er is een diepste centrum in ons allen,
Waarin de waarheid in volheid woont; en daaromheen,
Muur na muur, het grove vlees dat haar omsluit,
Deze volmaakte, heldere visie – die waarheid is.
Een verwarrend en verwrongen zinlijk netwerk
Bindt haar, en maakt alles fout;
Weten bestaat eerder in het openleggen van een weg
Vanwaar de gevangen luister kan ontsnappen,
Dan in het verschaffen van toegang aan een licht
Dat zogenaamd vanbuiten komt. Let goed op
Bij het aantonen van een waarheid, let op haar geboorte,
En u kunt de uitvloeiing terugvoeren tot haar oorsprong
En bron binnenin ons; . . .
Voor hem woont de goddelijke tegenwoordigheid in het hart van ieder wezen.
Verschillende religies, overleveringen, of mythen met elkaar vergeleken