De talloze facetten van het leven
Jean B. Crabbendam
H.P. Blavatsky maakte de westerse wereld bekend met de theosofische leringen door haar geschriften, in het bijzonder De geheime leer. Haar opvolger, William Quan Judge, legde daarentegen de nadruk op innerlijke wegen en deed leden en belangstellenden het belang ervan inzien de leringen in het leven toe te passen.
Het onderzoeken van de ingewikkelde aspecten van esoterische kennis is waardevol en fascinerend, maar alleen het bewust in praktijk brengen van broederschap – mededogen voelen met al wat leeft – waarborgt spirituele vooruitgang. Wie hierin serieus studeert, combineert beide benaderingswijzen en bedenkt dat puur mentale inspanning van secundair belang is. Omdat Judge hierop de nadruk legde, noemde men hem een praktisch occultist. Zijn korte leven was productief: boeken, lezingen, reizen en het onderhouden van een uitgebreide voor het grootste deel persoonlijk met de hand geschreven correspondentie. Op deze manier was hij veel mensen van dienst, in het bijzonder mensen die ondanks zijn waarschuwingen experimenteerden met paranormale vermogens en ten slotte dingen in zichzelf opriepen die hen angst inboezemden. Helaas gaat men zich ook nu nog op naïeve en gevaarlijke manier te buiten aan paranormale experimenten.
Theosofen, neoplatonisten en denkers als deze worden mystici genoemd, en terecht, want het woord verwijst naar mensen die geloven dat het heelal niet alleen bestaat uit het geziene, maar evenzeer uit het ongeziene. Het bewijs daarvan zien we overal om ons heen. Het bestaan en gebruik van elektriciteit, radiogolven, enz., worden in onze tijd als vanzelfsprekend beschouwd, maar vóór de ontdekking ervan heerste daarover eerst onwetendheid en daarna ongeloof voordat ze ten slotte werden aanvaard. Dezelfde onwetendheid en hetzelfde ongeloof bestaan nu ten aanzien van mystieke leringen. Het is gemakkelijk om te twijfelen, maar zelfs de vertrouwde gouden zonnestralen tonen de beperkingen van onze zintuiglijke waarneming aan, want zonder een prisma kunnen we het kleurenspectrum niet zien.
In de tijd van Judge huldigde de wetenschap het standpunt dat het atoom ondeelbaar is en beschouwde men het als de bouwsteen van het heelal. De wetenschappers waren ervan overtuigd dat de wetenschap zijn top had bereikt, en vroegen zich af wat er nog te ontdekken overbleef. H.P.B. was het niet eens met hun conclusies en schreef dat het atoom van de wetenschap in plaats van ondeelbaar juist tot in het oneindige deelbaar is. De wetenschappers van de twintigste eeuw weten heel goed dat atomen deelbaar zijn. Er zijn bijvoorbeeld experimenten gaande met betrekking tot het onverklaarbare gedrag en de wisselwerkingen van elektronen, waardoor onderzoekers een betere verklaring hopen te vinden van het hoe en waarom van deze deeltjes. Nog kleinere deeltjes vormen een al even ontzagwekkende uitdaging, zoals de quarks – waarvan onlangs werd ontdekt dat ze deelbaar zijn. Onderzoekers vragen zich ook af of en in welke mate laboratorium-handelingen uitkomsten van experimenten kunnen vervormen, en wat de meest nauwkeurige interpretaties zijn. Om antwoorden te kunnen vinden zijn enkele intuïtieve theoretische natuurkundigen begonnen de bevindingen van mensen die het pad van de mystiek zijn gegaan, serieus te nemen.
Wij mensen werken door een zoogdierlichaam dat nakomelingen verwekt en draagt, we voeren strijd op stoffelijk gebied en evenals andere zoogdieren tonen we een territoriaal gedrag – maar mensen hebben zelfbewustzijn en kunnen goed en kwaad onderscheiden. Hierdoor staan we op dit moment aan de top van de aardse evolutionaire ladder. Omdat dieren dit onderscheidingsvermogen missen, hebben ze geen schuldgevoel: een schaap en een leeuw zijn even onschuldig. Toch is alles doortrokken van bewustzijn in verschillende vormen, graden en richtingen, een feit dat langzamerhand wordt erkend. Instinct leidt de dieren, maar ligt hier de uiterste grens voor de lagere rijken? Kijk eens naar de blindengeleidehonden: niet elk ras is even geschikt. De Franse poedel bijvoorbeeld is intelligent, kan gemakkelijk worden getraind, en is gehoorzaam, maar mist een goed oordeelsvermogen. Als het groene licht aangeeft dat je veilig de straat over kunt steken, gehoorzaamt een poedel onmiddellijk. Een Labrador of een Duitse herder daarentegen blijft, nadat hij het groene licht heeft gezien, op zijn hoede voor gevaar, zoals een naderende auto. Alleen een ‘denkende’ hond kan de blinde veilig geleiden. In het plantenrijk geldt dat als een naaldboom in het bos merkt dat een wortel wordt aangevreten, hij reageert door dat gedeelte van de wortel af te sluiten om de schade voor enige tijd te beperken. Verscheidene biologen, onder wie wijlen Lewis Thomas, hebben gezegd dat ze zouden willen communiceren met de organismen onder de microscoop, omdat die zo ontzaglijk intelligent schijnen te zijn. De mutaties van een virus blijken vaak dodelijk te zijn omdat ze niet zomaar ontstaan maar doelgericht. De werelden van het microscopisch kleine blijken evenzeer mysterieus en wonderbaarlijk te zijn als de buitenaardse ruimte.
Mensen vormen een apart natuurrijk, maar de dierlijke invloed blijft sterk aanwezig. Mensen kunnen bijna tegelijkertijd dierlijke, menselijke en spirituele eigenschappen vertonen. Met een geweldige energie draagt de menselijk dierlijke natuur een vurige lading haat, wraakzucht, jaloezie, hebzucht en egoïsme met zich, allemaal dingen die bijdragen tot een laaghartig gedrag. Totdat iemand het klaarspeelt dit grove aspect van zich te beteugelen, is hij niet werkelijk een mens, maar slechts een menselijk dier. Daarom legde Judge de nadruk op het belang van zelfonderzoek in de zin van het oprecht en onpersoonlijk analyseren van de dagelijkse gedachten en handelingen. Hij zei dat de meeste mensen zouden ontdekken dat ze in sommige opzichten beter zijn dan ze denken en in andere veel minder, en dat deze oefening een beginpunt betekent. Hij hechtte waarde aan innerlijke evenwichtigheid en de kracht om zich te ontdoen van tot gewoonte geworden of verstarde gedachten, om zo het denken te verlichten in plaats van het in te perken. Ook prees hij bescheidenheid. Laten we in plaats van te verklaren dat we de waarheid hebben gevonden, het oude Franse devies aanhalen: Ik begrijp vandaag meer dan gisteren, maar minder dan ik morgen zal doen.
Kan iemands persoonlijke invloed doeltreffend zijn? Het antwoord van de geschiedenis is een duidelijk ja. De ideeën van iemand kunnen beperkt of wijdverbreid zijn, goed of kwaad. Laat een steen in een vijver vallen en de kringen zullen zich over het hele wateroppervlak verspreiden. Volharding en toewijding aan spirituele principes zullen je groei versnellen. Theosofie gaat diep in op de natuurwet van aantrekking en afstoting op grond waarvan iemand dagelijks keuzes maakt die leiden tot handelingen die het karakter vormen. Ook hier geeft Judge de raad om zonder vooroordeel te trachten de fundamentele redenen te achterhalen die onze sympathieën en antipathieën bepalen. Er zijn veel vooroordelen in de wereld omdat men een verkeerde zienswijze heeft gekozen. De denkgewoonten zijn, evenals de lichamelijke, verslavend en kunnen onveranderlijke persoonlijke dogma’s worden die catastrofaal zijn of tot een verstarde mentaliteit leiden. We zijn allen beeldhouwers die onafgebroken bezig zijn onszelf uiterlijk te bewerken met ideeën die van binnenuit komen. Willen we de aanwijzingen van Judge volgen, dan moeten we losjes in het zadel zitten en toch de teugels stevig in handen hebben.
Alle delen van het heelal staan met elkaar in verband en werken op elkaar in. Ieder mens op aarde is een individuele wereld omgeven door andere wereldjes, dichtbij en veraf, volgens hetzelfde patroon als de sterren aan de nachtelijke hemel. Zoals de sterren en planeten de melkwegstelsels zijn, zo zijn mensen de mensheid. Deze opvattingen zijn verre van nieuw. Chief Seattle bijvoorbeeld, zou ze als volgt hebben verwoord:
De mensheid heeft niet het web van het leven geweven. Wij zijn maar één draad daarin. Wat we het web aandoen, doen we onszelf aan. Alle dingen zijn met elkaar verbonden. Alle dingen staan met elkaar in verbinding.
Het leven is voor een mijt even dierbaar als voor een Einstein, want elk heeft zijn plaats die geschikt is om een bepaalde bewustzijnstoestand uit te drukken. Zoals Judge schreef in Oceaan van theosofie, beginnen de wateren van de oude wijsheid in het ondiepe en voeren geleidelijk naar de diepten waar de verre horizon wenkt.