Is karma inefficiënt?
Nancy Coker
Het idee dat alle handelingen consequenties hebben is in het westen zo algemeen geaccepteerd dat leringen over karma vaak gemakkelijk worden aanvaard. Het feit dat alle gevolgen verband houden met voorafgaande oorzaken lijkt duidelijk en vanzelfsprekend – dat wil zeggen, totdat we beseffen dat veel gevolgen niet onmiddellijk worden verwezenlijkt en dat belangrijke levensgebeurtenissen kunnen zijn geworteld in handelingen òf in vorige levens òf zo lang geleden in dit leven dat we ze ons niet meer herinneren.
‘Hoe kunnen we op deze manier leren?’ zouden we kunnen vragen. ‘Het lijkt zo onredelijk’. Zou het niet effectiever zijn als alle gevolgen onmiddellijk plaatsvonden? Immers, als je bij het trainen van een hond dagen wacht met hem te belonen of te straffen voor zijn gedrag, zal hij die gevolgen toch nooit in verband brengen met zijn eerdere handelingen? Zouden we niet sneller leren als we de natuurlijke gevolgen van ons gedrag onmiddellijk ondervonden?
Het is logisch te constateren dat wanneer de gevolgen te lang op zich laten wachten, we de continuïteit van de verbanden uit het oog verliezen, en ook hoe ze samenhangen met hun oorzaken. Maar als we verder kijken naar wat het betekent om werkelijk iets te ‘leren’, zien we dat om iets volledig te gaan begrijpen dit aandachtsniveaus vereist die we zelden aan onze situaties geven. Bij de afweging of karmische werkingen al of niet redelijk of efficiënt zijn, kan het helpen om het vraagstuk vanuit verschillende standpunten te bekijken.
Zeker, wanneer we dieren trainen of kleine kinderen die nog niet logisch kunnen denken, moeten we het verband tussen een handeling en het gevolg ervan duidelijk maken. Totdat ze dit doorhebben houden we ze kort; hoe meer ze het verband tussen oorzaak en gevolg begrijpen, des te meer we ze de ruimte geven. Zo helpen we onze kinderen niet alleen een goede beheersing van impulsieve handelingen te ontwikkelen, maar ook de zaadjes te leggen voor latere besluitvorming.
Aanvankelijk denken we voor hen, maar als opgroeiende mensen worden we geacht onze verstandelijke en intuïtieve functies te ontwikkelen. Dat houdt in dat we niet als getrainde zeehonden willen handelen, die voortdurend op dezelfde manier reageren; we leren onderscheid te maken, zelf na te denken, keuzes te maken en meningen te vormen – en een heel goede manier om te leren is door fouten te maken en ons gedrag aan te passen.
Het is waar dat we soms ons niet bewust zijn iets fout te hebben gedaan, maar meestal worden we onmiddellijk gewaarschuwd of berispt (denk aan onderwijzers en ouders die hun kinderen discipline bijbrengen en straffen) en toch veranderen we ons gedrag niet altijd. We moeten eraan toe zijn om te veranderen. Denk eens aan al de schadelijke effecten van het roken van sigaretten – is er ook maar één roker die de gevaren niet kan opsommen?
Vanuit een ander gezichtspunt zijn we complexe wezens die op verschillende niveaus karma doen ontstaan, voornamelijk fysiek, emotioneel en mentaal. Fysieke effecten vinden vaak snel plaats – ga voor een rijdende auto staan en je krijgt onmiddellijk fysiek karma – maar het kan jaren duren voordat de schok van het auto-ongeluk is verminderd. Karma voltrekt zich ook op het mentale en emotionele niveau, waarbij elk niveau zijn eigen tijdsbestek nodig heeft om stoornissen op te heffen. Het kan maanden duren voordat het fysieke lichaam van de botsing is genezen, terwijl elk moment daarvan een nieuwe gelegenheid kan zijn om karma voort te brengen of te vereffenen. Dus misschien leerden we (verstandelijk) in één seconde ons niet voor rijdende voertuigen te begeven, maar het duurt veel langer voordat de gevolgen voor ons lichaam en onze emoties zich ontrollen. Als alle gevolgen – fysiek, vitaal, emotioneel en mentaal – onmiddellijk plaatsvonden, zouden we misschien letterlijk niet in staat zijn de ervaring te overleven.
Denk eens aan de posttraumatische stressstoornis (PTSS), waarbij slachtoffers hun hele leven lijden aan één gebeurtenis die ze zich, in enkele gevallen, niet eens precies herinneren. Kindermishandeling is ook een voorbeeld waarbij een incident misschien slechts enkele minuten duurt, maar een leven lang mentale en emotionele littekens kan achterlaten. Het kan onredelijk lijken dat een heel leven in een ogenblik kan worden veranderd, toch weten we dat het gebeurt. Is dit rechtvaardig? Vanuit een zuiver persoonlijk standpunt lijkt dit wreed en zelfs kwalijk, maar vanuit het perspectief van de onsterfelijke ziel is dit misschien wel de meest effectieve manier voor het leven om te helpen duidelijk maken wat we moeten weten. Als PTSS een van de vriendelijkste en meest effectieve methoden is die er zijn, wat zou dan de ergst denkbare kunnen zijn?
Nogmaals, soms schakelen we mentaal snel om, maar is er tijd voor nodig om ons emotioneel aan te passen, zoals wanneer we plotseling een paar feiten ontdekken die een leugen weerleggen waarin we lange tijd hadden geloofd. Intussen heeft ons lichaam de gewoonte om te reageren op iets waarvan we nu weten dat het niet waar is. Het samentrekken van de maag, verhoging van de bloeddruk, het aanmaken van adrenaline, allemaal voor een oud standpunt dat we zelfs niet meer huldigen. We zijn niet altijd erg efficiënt in het ons aanpassen aan de paradoxen en verwarring die het leven ons brengt; misschien is dit een verklaring voor het feit dat het ons toeschijnt dat karma zelf niet erg efficiënt werkt.
Een andere overweging is dat de gevolgen van onze handelingen uitwaaieren in elke richting en dat het levens kan duren voordat alle medespelers weer bij elkaar zijn en de omstandigheden geschikt om de gevolgen te ervaren. Stel bijvoorbeeld dat je deelneemt aan een seminar van één dag met tien andere mensen en je geeft de groepsleider een fruitmand. De leider kan dat fijn vinden, maar andere mensen hebben misschien onaardiger reacties, van ergernis tot jaloezie of wrevel. Sommigen reageren misschien uiterlijk, maar anderen misschien niet, en het kan zijn dat je nooit meer met deze mensen samen bent in dit leven. De karmische gevolgen van hun reacties, die uitwaaieren om invloed uit te oefenen op mensen die je nooit hebt ontmoet, moeten misschien vele tijdperken wachten om uit te kunnen werken tot jullie uiteindelijk weer bij elkaar zijn.
Er is eenvoudig niet voldoende aarde-tijd om elk van de fysieke, emotionele en mentale gevolgen die voortkomen uit elk van onze handelingen te ontrafelen direct nadat een handeling heeft plaatsgehad. Ons universum reageert voortdurend op hoe we zijn, hoe we handelen, hoe we denken – maar het is gewoonweg te ingewikkeld om alle gevolgen onmiddellijk te krijgen en te herkennen.
We zouden ook kunnen bedenken dat het vergeten van ons gedrag in het verleden soms een zegen is. Door ons niet alle details van onze vorige levens te herinneren, worden we beschermd om door oude spijtgevoelens, rancunes en vooroordelen te worden overweldigd, of ook door herinneringen aan successen en mislukkingen in het verleden. We hoeven ons niet te verstoppen voor oude vijanden of vroegere schuldeisers, en ook niet in de war te raken door de enorme veranderingen en toegenomen informatie naarmate de beschaving zich ontwikkelt. Herinneringen aan een primitiever leven zouden nogal schokkend kunnen zijn voor onze huidige gevoelszin. Stel je voor hoeveel therapie we allemaal nodig zouden hebben!
Als we herinneringen zouden bewaren aan alles uit dit leven en ook uit vorige levens, dan zouden we een enorme en chaotische hoeveelheid informatie te verwerken hebben, waarbij onze loyaliteit over verschillende families verdeeld zou moeten worden. We zijn in staat ons op het heden te richten en op wat nu belangrijk is, zonder door ongelukkige herinneringen (om maar te zwijgen van onnoemlijk veel tragedies) te worden overspoeld of te worden verlamd door schuldgevoel of door angst voor toekomstig karma in verband met vroegere fouten. Bovendien geeft dit ons een grotere kans om vriendschap te sluiten met vroegere vijanden.
Nog een punt: evenals bij wereldlijk recht is onbekendheid met universele beginselen geen geldig excuus om universele wetten te overtreden. We kunnen dus beter accepteren dat uitgestelde gevolgen op verschillende niveaus een noodzakelijk deel zijn van hoe ons leven werkt. Als kinderen bijvoorbeeld niet wordt geleerd hun gebit te verzorgen, zullen rotte kiezen het gevolg zijn – maar niet onmiddellijk. We zouden zeker sneller leren onze tanden na elke maaltijd te poetsen als onze monden zeer deden totdat we poetsten, maar dit gebeurt niet; kiespijn en pijnlijk tandvlees komen pas maanden of jaren later. Is dit uitgestelde gevolg een teken van een inefficiënt universum? Bedenk ook dat, terwijl gedachten kracht hebben en de invloed van onze schadelijke of nuttige gedachten zeker is, mentale kracht niet direct op het fysieke gebied zijn uitwerking heeft. De gevolgen ervan ontvouwen zich verschillend en indirect. Zo worden ook de meeste misdaden niet ontdekt op het moment dat ze worden gepleegd; het vergt dus enige tijd om de dader voor het gerecht te brengen.
Een laatste gedachte heeft te maken met hoe illusoir ons begrip van tijd is: misschien zijn de gevolgen in feite direct, maar nemen we ze alleen waar alsof ze later plaatshebben . . . is dit te bizar? Denk eens aan het begrip tijdloosheid in tegenstelling tot tijd, want er wordt beweerd dat geest leeft in wat ‘duur’ (tijdloosheid) wordt genoemd, terwijl ons lichaam leeft in wat we ‘tijd’ noemen. Men zegt dat wat achtereenvolgens lijkt te gebeuren illusie is – maya – slechts gedeeltelijk duidelijk. Onze hersenen verwerken informatie met een bepaalde trillingssnelheid en dus lijkt het leven zich voor ons te ontvouwen in opeenvolgende stappen, maar de eeuwige wijsheidstraditie vertelt ons dat tijd niet is wat het lijkt. In De Geheime Leer van H.P. Blavatsky, bijvoorbeeld, staat dat
tijd alleen maar een illusie is, voortgebracht door de opeenvolging van onze bewustzijnstoestanden op onze reis door de eeuwige duur; hij bestaat niet waar er geen bewustzijn is waarin de illusie kan worden teweeggebracht, maar ‘ligt dan te slapen’. – 1:37
Op welk gebied ons bewustzijn ook werkzaam is, zowel wij als de dingen die tot dat gebied behoren, zijn voor dat moment onze enige werkelijkheden. Naarmate we een hogere trap van ontwikkeling bereiken, bemerken we dat we tijdens de stadia die we hebben doorlopen schaduwen voor werkelijkheden hebben aangezien. Het omhoogklimmen van het ego is een reeks steeds verder gaande bewustwordingen, waarbij iedere vordering de gedachte meebrengt dat we nu eindelijk de ‘werkelijkheid’ hebben bereikt. We zullen echter pas vrij zijn van de door maya voortgebrachte waanvoorstellingen, wanneer we het absolute Bewustzijn hebben bereikt en het onze daarin hebben laten opgaan. – 1:40
Blavatsky verklaarde verder in Isis ontsluierd (1:257-8) dat ‘de menselijke geest, die een deel is van de goddelijke, onsterfelijke Geest, geen verschil maakt tussen verleden en toekomst, maar hij ziet alles als in het heden’.
Hij ziet alles als in het heden? Misschien weet onze spirituele ziel inderdaad ogenblikkelijk, of krijgt ze onmiddellijk de weerkaatsing van alle gevolgen, en misschien is het onze taak om te leren beter te luisteren. De meeste volwassenen, met uitzondering van verstandelijk gehandicapten, weten het wanneer ze iets verkeerds doen. Diep vanbinnen weten we dat. En als we handelen tegen beter weten in, is er een ingewikkelde dans voor nodig om alle schadelijke ritmes die we in beweging hebben gezet weer in harmonie te brengen. Het schijnt ons misschien toe dat het levens duurt voor deze zijn uitgewerkt, maar dat is slechts een onderdeel van onze persoonlijke illusie. Wanneer we er beter in worden onze levens efficiënt als bewust geworden, geïntegreerde, en vriendelijke wezens te leven, zal karma ons misschien minder onredelijk en inefficiënt toeschijnen. En directer.