Kinderen van de zon, kroost van de sterren
John P. van Mater
John P. Van Mater, die jarenlang artikelen heeft bijgedragen aan Sunrise, is op 25 maart 2002 na een langdurige ziekte overleden. Hij werd in 1917 geboren in Vallejo, Californië, en kwam in 1937 naar het Internationale Hoofdkwartier van de Theosophical Society toen dat in Point Loma, Californië, was gevestigd. Hij studeerde aan de Theosophical University en behaalde een bachelorsgraad in Engelse literatuur. Van 1942 tot 1948 was hij Secretary General van de TS, en van 1948 tot 1982 was hij hoofd van de Amerikaanse afdeling. In 1972 benoemde Grace F. Knoche hem tot hoofdbibliothecaris van de Theosophical Library in Altadena, Californië, die in dat jaar voor het publiek werd geopend. Daar ontwierp hij een nieuw systeem om de collectie geografisch en historisch te catalogiseren. Bezoekers van de bibliotheek herinneren zich de vriendelijkheid, de humor, en de intellectuele diepgang van John; hij hield van mensen, en het was hem een genoegen zijn brede belangstelling voor theosofie, literatuur, geschiedenis, en wetenschap met anderen te delen. In 1979 begon hij aan de voorbereiding van een uitgebreide Index voor The Secret Doctrine [De geheime leer], die in 1997 werd uitgegeven. In de loop van de jaren schreef hij tientallen artikelen voor theosofische tijdschriften – alleen al meer dan honderd voor Sunrise – en hield vele openbare lezingen. Het volgende artikel, geredigeerd uit een van zijn lezingen, wordt herdrukt uit de Sunrise van maart/april 1998. – Red.
Dood is niet het tegenovergestelde van leven. Integendeel, het is een verandering van bewustzijn, een andere manier van leven, een gang van zaken die in principe dezelfde is bij zowel heelallen als atomen. In De vier heilige jaargetijden spreekt G. de Purucker over mensen als ‘kinderen van de zon, kroost van de sterren’. Dit is een prachtig idee, niet alleen vol poëzie en magie, maar daarnaast met een diepzinnige filosofische betekenis. Wij mensen worden geboren als kinderen van het heelal, leiden ons leven, sterven en worden volgens de oude overlevering na verloop van tijd opnieuw geboren.
Om verschillende redenen is het bewustzijn van de tegenwoordige mens in de val gelopen door stilzwijgend aan te nemen dat de mensheid en de andere natuurrijken op aarde door toeval zijn ontstaan. Velen nemen aan dat, terwijl organische wezens levend zijn, al het andere levenloos is, waaronder onze aarde en de andere planeten; en dat onze prachtige Vader Zon, die zijn geweldige energieën uitstort, zijn stelsel en de planetenfamilies voedt, eveneens niet meer dan een fysisch verschijnsel is, niet bezield door bewustzijn, intelligentie of een of ander soort leven. Zulke ideeën zouden onze voorvaderen met afschuw hebben vervuld; zij beschouwden alles, atomen, mineralen, planten, dieren en mensen, ook de planeten en zonnen, de krachten die ze bezielen en de wetten waaraan ze zijn onderworpen, als levend. Alle eenheden en stelsels zijn volgens hen levend, ieder op zijn eigen manier en op zijn eigen niveau.
Weliswaar openbaart het leven zich organisch in de planten, dieren en mensen – en op aarde gebeurt dat op een unieke manier – maar is dat een reden om het elektron dat rond zijn kern draait, de kristallen die sneeuwvlokken vormen, de bliksem, de regen en de wind of de majestueuze nevelvlekken die voortwentelen in de kosmische tijd en ruimte, als levenloos te beschouwen?
Iedere eenheid van leven – atoom, mens, ster – heeft in haar diepste innerlijk een goddelijke vonk die één is met de goddelijke overziel, het universele bewustzijn, en ze zijn alle bezig aan een ontwikkelingsproces dat een ontelbare reeks wederbelichamingen beslaat. In de loop van deze evolutie worden de mogelijkheden ontvouwd die in ieder aanwezig zijn. Tot nu toe hebben wij mensen ontwikkeld wat ons tot mens maakt; we zijn in het mensstadium. De planten zijn planten om dezelfde reden. Een zon, het levende hart van het stelsel, heeft ontvouwd wat hem tot een zon maakt. Maar alle wezens, groot en klein, vormen het netwerk van levens waardoor het universele wezen zich tot uitdrukking brengt en waarvan wij allen een integrerend deel zijn.
De mens is een heelal in het klein, soms een microkosmos van de macrokosmos genoemd. Als we de mens nader bekijken, zien we dat atomen, moleculen, chemische verbindingen, weefsels, organen, vloeistoffen, spieren en zenuwen samen de eenheid van het fysieke aspect van onze kleine kosmos vormen. Hoe is het gesteld met de even werkelijke, maar meer metafysische innerlijke activiteiten en substanties en krachten? Wie is Frans Smit: het lichaam, de persoon of beide? Wanneer hij slaapt is er het lichaam, maar waar is Frans? Wie ademt voor hem terwijl hij slaapt? In al die zaken moet de hele persoon worden beschouwd; de werkelijke en oorzakelijke kanten van alle wezens zijn de innerlijke aspecten, de delen die onzichtbaar blijven tot een soort communicatie of activiteit zich voordoet die we met onze beperkte zintuigen kunnen waarnemen. Naar analogie moet voor het heelal hetzelfde gelden.
Stervormende reuzenzuil in de Kegelnevel.
Hubble Advanced Camera for Surveys, April 2002.
Foto: NASA, H. Ford (JHU), G. Illingworth (USCS/LO), M. Clampin (STScI), G. Hartig (STScI), the ACS Science Team, en ESA.
Is het heelal of het zonnestelsel grotendeels lege ruimte? De wetenschap bevestigt dat onze zonnewereld boordevol licht, magnetisme, zwaartekracht en allerlei fysische energieën en activiteiten is. En als onze zon, zoals alle stelsels in de natuur, de belichaming van een bewustzijn is, moet onze zon het kloppende en bezielende hart zijn van een zonnelichaam dat zich tot voorbij de verste planeet uitstrekt – een gebied dat even vol met fysische en metafysische krachten en bewustzijnen en circulaties is als onze menselijke ruimte of ons lichaam. Zijn er circulaties van de magnetische levenskrachten van de zon die analoog zijn aan het regelmatig pulserende bloed in onze aderen en slagaderen? Reinigen wij, druppels menselijk bewustzijn, ons periodiek door het zonnehart te passeren? Dat leren de oude overleveringen.
Hoe is een mens samengesteld? De christelijke verdeling in lichaam, ziel en geest wordt in oosterse filosofieën vaak uitgebreid tot vijf of zeven aspecten. Het lichaam, bijvoorbeeld, kan als drie afzonderlijke aspecten worden beschouwd: het fysieke lichaam, een astraal of modellichaam waar het fysieke omheen wordt gebouwd en bijeengehouden, en de levenskrachten die het bezielen.
De ziel bestaat uit onze mentale en gevoelselementen, het strijdperk van het menselijk bewustzijn. De ziel van de mens is tweeledig: het ene ogenblik geeft ze toe aan grove instincten en een volgend moment stijgt ze boven zichzelf uit door grootmoedige en onzelfzuchtige daden. Deze tweeledigheid komt voort uit het feit dat de ziel enerzijds met geest is verbonden en anderzijds met de lichamelijke aspecten.
De geest, de wezenlijke kern van ieder mens, is een goddelijke vonk, het ware of goddelijke zelf; dit goddelijke zelf heeft zich omringd met een sluier – het geestelijke, intuïtieve beginsel dat ons in onze betere ogenblikken overschaduwt. Op die manier zien we een mens die uit lichaam, ziel en geest is samengesteld.
De dood wordt een volmaakte slaap, en de slaap een onvolkomen dood genoemd. We zijn niet bang ons ’s avonds aan de slaap toe te vertrouwen: we doen afstand van ons gewone bewustzijn en staan verfrist weer op. Met de dood is het net zo. Een mens leeft, wordt oud en sterft – dat wil zeggen, zijn bewustzijn trekt zich terug en de lichamelijke aspecten worden afgeworpen – en na een rustperiode wordt de ziel naar de aarde getrokken om weer geboren te worden. Zijn ontwikkeling als menselijke ziel gaat dus van leven tot leven door. De periode na de dood duurt vanaf de laatste hartslag tot het reïncarnerende wezen een volgende incarnatie zoekt – het is met andere woorden de tijd tussen twee levens, een periode van assimilatie en herstel.
Een geleidelijke scheiding van de verschillende aspecten van de mens gaat maanden of zelfs jaren vooraf aan de normale dood die het gevolg is van een zich terugtrekken van de hogere beginselen van de mens. Dit gaat vaak, maar niet altijd, gepaard met sommige verschijnselen die we in verband brengen met ouderdom. Ten slotte veroorzaakt de aantrekking van het ego naar het geluk van de innerlijke werelden dat het koord breekt dat het verbindt met zijn astrale en fysieke lichaam. In de hersenen, het laatste orgaan dat sterft, begint een panoramische terugblik op het leven, soms vóór het hart is opgehouden met kloppen. Bij hoogbejaarden kan die terugblik met tussenpozen weken voor de werkelijke dood beginnen. Dat het leven aan het geestesoog voorbijtrekt hebben letterlijk honderden mensen verklaard die na een bijna-dood zijn teruggekeerd; ze hebben verteld dat hun leven aan hen voorbijtrok.
Na de panoramische terugblik volgt een periode van bewusteloosheid. De hogere geestelijke kanten van onze natuur beginnen zich los te maken van de emotionele, astrale en fysieke delen. De dood is dus een zich geleidelijk terugtrekken van het menselijk bewustzijn uit zijn verschillende lichamelijke aspecten. De fysieke delen en de levenskrachten keren dan naar de natuur terug. Tijdens dit ontbindingsproces zijn de meeste mensen zich niet of slechts gedeeltelijk bewust van wat er gebeurt. De duur van deze fase is afhankelijk van de persoon. De geestelijk ingestelde mens zal er snel doorheen gaan; de doorsnee mens kan een maand, een jaar of misschien zelfs langer in deze toestand verkeren; een slecht of grof mens daarentegen, die een leven lang zijn aandacht heeft gericht op de lagere emoties en lichamelijke lusten, heeft misschien meer moeilijkheden en voor hem kan het scheidingsproces tientallen jaren duren.
Een aantal religies vermeldt deze toestand als de hel, het vagevuur, of met een gelijkwaardige term. Helaas hebben sommige kerkelijke instituten geprobeerd hun volgelingen angst aan te jagen en gezegd: ‘Pas op! Je komt nog in de hel en daar zal je blijven tenzij . . .’ Het is onvergeeflijk angst in te boezemen om gehoorzaamheid aan bepaalde voorschriften en dogma’s af te dwingen – angst, terwijl er voor de meeste mensen niets is om te vrezen.
De bevrijde menselijke ziel die deze lagere kanten van zichzelf achterlaat, leeft in de meest geestelijke en hogere verstandelijke eigenschappen van zichzelf. Deze toestand komt overeen met de hemelen van verschillende geloofsvormen. Het dromende bewustzijn van de mens trekt zich terug in het geestelijk zelf, de Vader in ons, en weeft de vervulling van al zijn hoogstaande onvervulde aspiraties en verlangens. De mens is geheel onbewust van iets anders dan wat hij ervaart en dat voor hem onvergelijkbaar werkelijk is. In het geval van de geestelijk verst gevorderde mensen kunnen deze dromen grenzen aan nirvana: het bewustzijn is dan zover ontwikkeld dat zijn dromen de hoogste werkelijkheid benaderen. Er zijn evenveel hemelen als er mensen zijn omdat het een droomtoestand is. De in deze toestand doorgebrachte tijd kan inderdaad erg lang zijn – wel honderd keer de lengte van het zojuist geleide leven.
Tegelijkertijd gaat het geestelijk zelf – dat de dromende menselijke ziel als het ware onder zijn vleugel draagt – langs de circulaties van de kosmos via de hogere aspecten of sferen van de aarde; vervolgens naar buiten door de heilige planeten heen, misschien zelfs naar de zon, en ontdoet zich in iedere sfeer van die aspecten van zichzelf die bij die sfeer horen. Daarna keert het langs dezelfde wegen terug en neemt geleidelijk de aspecten weer op die het eerder had afgelegd.
Tegen het einde van deze rondreis begint het slapende menselijke bewustzijn zich te roeren. Impulsen, verlangens om te reïncarneren komen in het bewustzijn op en de incarnatieprocessen vangen aan. De ziel wordt naar de aarde getrokken om zich te voegen bij hen met wie ze banden uit het verleden heeft. Alle oude emotionele en mentale eigenschappen die eerder zijn afgeworpen worden weer samengebracht en er verschijnt een nieuwgevormde persoonlijkheid met talenten en vermogens en zwakheden die precies de inspanningen in vroegere levens weerspiegelen. De ziel zoekt een ouderpaar met wie ze karma heeft uit te werken – vaak fantastisch karma, want de normale toestand van de mens in een gezin is vol sterke banden van liefde. Uit de genetische eigenschappen van de ouders kiest ze de combinaties die aan haar karmische behoefte voldoen – van onze ouders erven we niet ons zelf. We zijn onszelf. Ten slotte wordt een kind geboren dat letterlijk ‘wolken van glorie met zich meevoert’, geestelijk verkwikt, psychisch rein in de nieuwe persoonlijkheid die het voor zichzelf heeft opgebouwd.
Plato en anderen vermelden het feit dat er vóór de incarnatie een vooruitblik is – een panorama waarin men een glimp ontvangt van het komende leven – om de karmische rechtvaardigheid te openbaren van alles wat zal plaatsvinden. Vervolgens komt de vergetelheid: de Grieken zeiden dat we drinken van de wateren van Lethe, de ‘vergetelheid’. Dit betekent eenvoudig dat wanneer de ziel reïncarneert, ze nieuwe fysieke hersenen heeft. Omdat we nog betrekkelijk onontwikkeld zijn, is ons geheugen gebonden aan het fysieke brein en we kunnen nog niet boven die beperking uitstijgen. Daarom herinneren we ons onze vorige levens niet, of slechts kortstondig. Maar we zijn zelf de beste herinnering aan ons verleden, want we zijn ons verleden, we zijn wat we van onszelf hebben gemaakt. Welke herinnering zouden we beter kunnen hebben?
Bijzonderheden over de toestanden na de dood kunnen we vinden in de religieuze literatuur van de wereld, bijvoorbeeld in Het Egyptisch Dodenboek, dat het verhaal is over de toestanden na de dood en over inwijding; in gedeelten van de Republiek van Plato en de Aeneis van Vergilius en in de Goddelijke Komedie van Dante; en in Het Tibetaans Dodenboek. Hoe is men oorspronkelijk tot deze leringen gekomen, kunnen we vragen? De processen na de dood vinden achter de sluier van de zichtbare wereld plaats. Hoe kon iemand dan hebben vastgesteld wat er gebeurt? Deze oude overleveringen vertegenwoordigen de verzamelde wijsheid van ontelbare generaties hoogontwikkelde mensen – boeddha’s, christussen, bodhisattva’s, adepten – edele menselijke zielen die zijn geëvolueerd tot het punt dat ze bewust de doodervaring konden ondergaan en hun scherp waarnemende bewustzijn in de innerlijke werelden zenden. Dit wordt bedoeld met inwijding, waarvan deze grote mensen bekleed met de zon terugkeerden, stralend met een gouden luister, en waarbij de goddelijke eigenschappen in hen volledig tot ontplooiing waren gekomen.
Wij mensen zijn een deel van de levende aarde en in onze hogere aspecten zijn we evenzeer zonnewezens. In ons diepste innerlijk is er een goddelijke vonk, onze wortel, en het thuis dat deze omringt is het uitgestrekte heelal zelf. Daarom zijn we inderdaad ‘kinderen van de zon, kroost van de sterren’. Wanneer iemand sterft, zorgen de milde en rechtvaardige wetten van de natuur goed voor de overledene. Zij die achterblijven lijden. Dat is niet het moment voor diepzinnige filosofie. Het is een tijd voor liefderijke steun – misschien zonder woorden, maar diepgevoeld. Voor wie in reïncarnatie gelooft is er de wetenschap dat de dood een volmaakte rust is en dat we hen die we liefhebben niet kunnen verliezen. In toekomstige incarnaties zullen we oude banden vernieuwen en ze zullen zelfs nog meer betekenis krijgen. Omdat het hart van de natuur meedogende liefde is, kunnen we het leven en de dood zonder angst en met vertrouwen tegemoettreden.