Boekbespreking
I.M. Oderberg
Visions: How Science Will Revolutionize the 21st Century (Visioenen: Hoe de wetenschap de 21ste eeuw radicaal zal doen veranderen), Michio Kaku, Anchor Books, Doubleday, New York, 1997; 403 blz.; isbn 0-385-48498-4, gebonden.
In dit boek presenteert Prof. Michio Kaku wat hij beschouwt als een ‘gezaghebbend’ beeld van de wetenschap en technologie in de komende honderd jaar, omdat het is gebaseerd op onderzoek dat overal in de wereld nu al plaatsvindt. Zijn interviews met meer dan 150 wetenschappers onthulden een groeiende overeenstemming tussen hen over hoe deze vakgebieden zich in het begin, het midden en aan het eind van de 21ste eeuw waarschijnlijk zullen ontwikkelen. Hij ziet een einde komen aan specialisatie en het begin van samenwerking tussen de verschillende wetenschappelijke vakgebieden, uitmondend in een technologie die de industrie radicaal zal veranderen en in de 22ste eeuw een echte mondiale beschaving tot stand zal brengen – een die ‘alle vormen van aardse energie beheerst’ – en uiteindelijk zal leiden tot het gebruik van zonne- en galactische energie. Hij zegt:
Tegen het eind van de 20ste eeuw had de wetenschap een tijdperk afgesloten, de geheimen van het atoom waren onthuld, het levensmolecuul was ontrafeld, en de elektronische computer werd gemaakt. Met deze drie fundamentele ontdekkingen, in gang gezet door de kwantumrevolutie, de DNA-revolutie, en de computerrevolutie, zijn de problemen die aan de basis liggen van materie, leven en computergebruik ten slotte in hoofdzaak opgelost. . . .
. . . Voor ons ligt . . . de oceaan van oneindige wetenschappelijke mogelijkheden en toepassingen, en deze geven ons voor het eerst het vermogen om de krachten van de natuur naar onze wensen te beïnvloeden en te manipuleren.
Gedurende het grootste deel van de menselijke geschiedenis konden we alleen maar als toeschouwers naar de mooie dans van de natuur kijken. Maar nu staan we op het punt van een overgang van grote betekenis; van passieve toeschouwers van de natuur worden we actieve choreografen van de natuur. Deze stelling vormt de centrale boodschap van Visions. . . . Het tijdperk van ontdekking in de wetenschap loopt ten einde, en opent zo een tijdperk van beheersing.
– blz. 4-5
Maar zal een dergelijke macht van de mens over de natuur gunstige gevolgen hebben? Gebeurtenissen uit de 20ste eeuw hebben aangetoond dat de mens niet kan worden toevertrouwd om de wetenschappelijke reeds verworven kennis over het mechanisme van de planeet en haar energieën op constructieve wijze toe te passen. In plaats van met de natuur samen te werken, gaan we steeds verder ons te concentreren op het beheersen van haar, onder het mom haar te ‘verbeteren’, gedreven door ambitie en een zucht naar overheersing die beter een ‘lust’ naar macht kan worden genoemd, eerst macht over onze wereld en later misschien over het zonnestelsel en zelfs nog verder. Voorbij is de tijd van de ‘zachtaardige redelijkheid’ van een Einstein, die zag hoe ingewikkeld het mechanisme was en zich verwonderde over de grootse intelligentie waar het op duidde.
Op een bepaalde manier was die opmerkelijke geleerde Johann Wolfgang von Goethe het prototype van een moderne wetenschapper. Hij schreef Faust Deel 1 over een man die ambieerde als de ‘goden’ te zijn, en zich in de ‘kosmische keukens’ waagde waar de universele energieën worden opgewekt en omgezet. Slechts vele jaren later publiceerde Goethe Deel 2 met een Proloog waarin Faust op de aarde wordt teruggeworpen en, terwijl hij hulp biedt aan enige voorbijgangers die klaagden over het verval van hun land, slaagt hij erin zichzelf om te vormen tot een ethisch wezen dat zijn nieuwe vrienden bijstaat. Toen ik de Proloog voor het eerst las, dacht ik dat Goethe van mening was dat veel mensen niet voldoende waren afgestemd op een gevoel voor ethiek – en de huidige mensheid zou juist dit gevoel voor ethiek moeten activeren.
We hoeven slechts terug te kijken naar de verschrikkelijke gebeurtenissen van deze eeuw om het misbruik te zien van de soort kennis waar vooraanstaande wetenschappers aan werken om ze ons aan te bieden. Daarin ligt het gevaar van de standpunten die Dr. Kaku’s boek bevat. Bij de zoektocht naar kennis heeft zich eerder een soortgelijke verwaandheid voorgedaan, als we de verslagen van oude historici en tradities over het lot van de grote legendarische beschavingen mogen geloven. Verkeerde gewoonten zoals concurrentie en trots hebben in het verleden beschavingen ten val gebracht, hoe briljant ze ook waren, en zulke eigenschappen knagen aan onze beschaving, en dreigen haar te verwoesten.