Stroomopwaarts
Grace F. Knoche
Geen wezen kan tot niets vergaan!
Het eeuwige is in alles levend . . .
Het ware werd reeds lang gevonden,
heeft nobele zielen met elkaar verbonden; . . .
Dus keer je aanstonds binnenwaarts,
daar zul je het centrum vinden
waar geen nobel mens aan twijfelen mag. . . .
. . .
En zoals het altijd is geweest,
schiepen in stilte filosoof en dichter
hun uit liefde ontstane werk;
zo zul je de grootste gunst ontvangen:
want er is geen taak om meer naar te verlangen
dan nobele zielen een wegwijzer te zijn.
– Goethe, Vermächtnis [Nalatenschap]
Geen wezen kan tot niets vergaan! Het Eeuwige is in alles levend’, want de waarheid die de verlichten van iedere eeuw verbindt, woont in het menselijk hart. De dichter spoort ons aan binnenin ons te zoeken en ons erfdeel op te eisen. Dan alleen zullen we onszelf en onze inzichten gaan vertrouwen, omdat we het universum met andere ogen bezien. Door het pad naar waarheid te volgen, zullen we de grootste gunst ontvangen – ‘want er is geen taak om meer naar te verlangen dan nobele zielen een wegwijzer te zijn’. Dit is de essentie van de theosofische boodschap.
Wat betekent theosofie in onze tijd? Niet meer dan een serie diepzinnige filosofische ideeën, of is het eerder een wijze van leven? Theosofie heeft vele namen gehad in vele landen, want altijd, in ieder tijdperk, zijn er ‘nobele zielen’ die hun hele aspiratie en gedachtekracht inzetten bij hun zoektocht naar de heilige graal. Maar verre van zich afgescheiden van de mensheid te voelen, zou de zoekende student eerst en vooral een student van het leven moeten zijn, van de wereld, van de gevaren die de mensheid bedreigen en van de belofte die leeft in de zielen van mannen en vrouwen over de hele wereld.
Het is ook een bekend feit dat ieder die zijn of haar energie en wil naar het licht richt, spoedig zal ontdekken de stroom tegen zich te krijgen. In de Keltische traditie beschouwde men een bepaalde ‘vis’ als begiftigd met mystiek inzicht en deze werd de Zalm van Kennis genoemd – een toepasselijke metafoor want zalmen moeten tegen de rivier in omhoog zwemmen, vaak tegen stroomversnellingen in, om hun taak te vervullen. Maar wie het ernst is moet in zijn streven stroomopwaarts zijn medemensen niet vergeten. Al kunnen we zelfs in vele levens niet alle stroomversnellingen nemen, doet dat er niet toe, want het succes ligt in de poging zelf, in de richting waarin we gaan, stroomopwaarts, terwijl we steeds overal een helpende hand bieden.
Vanaf 1875 verkondigde H.P. Blavatsky opnieuw in heldere en krachtige taal dezelfde eerbiedwaardige waarheden waar Goethe over sprak. Ze werd door haar leraren gezonden als één van een lange reeks boodschappers, en bracht vernieuwende ideeën binnen de gedachteatmosfeer van de wereld die een revolutie zouden veroorzaken in het denken van de mensheid. Het voornaamste idee was dat we een eenheid zijn – een eenvoudige gedachte waar men echter onvoldoende naar heeft geleefd, anders zouden we niet de ene oorlog na de andere hebben gehad. Ze richtte een genootschap op waarvan het grondbeginsel is een kern van mannen en vrouwen te vormen die zijn toegewijd aan het ideaal van universele broederschap. Het succes van haar werk zien we in het feit dat praten over broederschap tegenwoordig bijna een cliché is geworden, hoewel helaas nog geen levende ervaring binnen de menselijke verhoudingen.
HPB moedigde ook het onderzoek naar de geestelijke oorsprong van alle volkeren aan om de eigendunk dat wij de uitverkorenen zijn, wij de ware religie bezitten, wij de enige God eren, uit te roeien. Zelfs een oppervlakkig onderzoek naar de tradities van andere volkeren verbreedt onze horizon al. Het is een opwindende ervaring door de vele uitdrukkingsvormen van de menselijke geest – religieuze, filosofische, mythologische en zogenaamd primitieve – dezelfde gouden draden op te sporen. We voelen meteen sympathie voor degenen die deze waarheden koesteren; dit leidt tot een gevoel van eenheid en van begrip, een verbondenheid in bestemming.
Als we het vermogen hadden 360 graden om ons heen op het wereldbewustzijn neer te kijken, zouden we verbaasd zijn wat er gebeurd is sinds HPB bijna in haar eentje een wereld bevocht die gekant was tegen de minste doorbraak in onafhankelijk onderzoek. Nu, ruim een eeuw later, zijn theosofische ideeën in iedere laag van menselijke ervaring binnengedrongen, zodat er nu in bijna elk land mensen zijn die hun schip stroomopwaarts keren, geïnspireerd door de veredelende idealen die ze opnieuw onder woorden bracht – al hebben ze misschien nog nooit van Blavatsky of theosofie gehoord.
De taak van zelftransformatie is echter nog lang niet volbracht. Als mensheid hebben we gezamenlijk nog veel te doen – want tegenover al die mensen die zich ‘stroomopwaarts’ bewegen, zijn er vele duizenden die als drijfhout doelloos ronddobberen. Er bestaat een grote behoefte aan een duidelijker zicht op de betekenis van het bestaan en aan een kennis van de universeel geldende principes die Goethe intuïtief aangaf, en waarover H.P. Blavatsky uitgebreid schreef.
Wat is dan onze taak als student in deze ‘goddelijke wijsheid’ of theosophia die eens de algemene bron van inspiratie was voor de hele mensheid? Het is wat de geestelijke leraren van ieder ras en iedere eeuw hebben onderwezen; leef volgens de idealen en leringen die steeds weer gegeven zijn, en reik, terwijl u dat doet, spontaan uw hand uit en geef uw hart aan iedereen die uw pad kruist. Als we luisteren, en het denken en handelen van onze medemensen observeren, zullen we ontdekken dat niettegenstaande de stormen op zee er veel meer mensen zijn dan we dachten die zich in een stroomopwaartse richting bewegen, zij het in kano’s die in model en kleur verschillen van de onze.
De theosofische filosofie is van toepassing op ieder facet van de menselijke ervaring. Het lange vooruitzicht van vele levens, waarbij absolute rechtvaardigheid en mededogen onverbrekelijk zijn verbonden met ieder aspect van de natuur, stelt ons in staat van een afstand de plussen en minnen van ons karakter en ons leven te beschouwen, zoals een kunstschilder achteruitstapt om het spel van licht en schaduw op zijn doek beter te kunnen beoordelen. Net zo geeft de theosofie een perspectief aan de veelvuldige uitdagingen die ieder van ons tegemoet moet treden, en het is dit perspectief dat we met de mensheid willen delen. Uiteraard zijn we als studenten in deze grootse ideeën niet beter of slechter dan andere mensen, maar we voelen een diepe verantwoordelijkheid om te helpen ‘nobele zielen een wegwijzer te zijn’.