Theosophical University Press Agency

De Papyrus van Ani

I.M. Oderberg

Boekbespreking: The Egyptian Book of the Dead: The Book of Going Forth by Day. De eerste Authentieke Weergave van de Complete Papyrus van Ani met de volledige tekst en afbeeldingen in kleur. In het Engels vertaald door de Britse Egyptoloog, wijlen dr. Raymond O. Faulkner, Inleiding en Commentaren van dr. Ogden Goelet jr., Voorwoord van Carol A.R. Andrews; Chronicle Books, San Francisco, 1994; 175 blz. 9,5” x 14", paperback. Het bijgevoegde waardevolle materiaal bestaat uit onderdelen die wel voorkomen in de Thebaanse Recensie van het Dodenboek maar niet in de Papyrus van Ani. De werkelijke titel was Reu nu pert em hru, gewoonlijk vertaald als ‘het boek van het heengaan overdag’, of ‘intrede in het licht’.

---

De nieuwe uitgave van de zeer oude Egyptische Papyrus van Ani, die nu wordt aangeboden zoals hij er kan hebben uitgezien toen het origineel duizenden jaren geleden voor het eerst werd geschilderd, is een groot meesterwerk van de kunst van het uitgeversvak. Ani was ‘koninklijk schrijver voor alle aan de goden gewijde offergaven’, d.w.z. secretaris/administrateur van de inkomsten van de voornaamste religieuze instellingen. Het kleinood op de papyrusrol is het tafereel waarin het oordeel over de ziel wordt uitgebeeld, het wegen van het hart van Ani op de schaal tegen de veer van Maat, de Waarheid.

De boekrol werd in 1888 ontdekt door dr. E.A. Wallis Budge, die hem verwierf voor het British Museum in Londen waar hij conservator van Egyptische en Assyrische oudheden werd en in een aantal zalen de expositie van Egyptische kunstvoorwerpen inrichtte. Het is te begrijpen dat hij enthousiast was over zijn vondst, want het is een prachtige uitbeelding in kleur die met verfijnd kunstgevoel ‘de oude Egyptische denkwijze over de mysteriën van leven en dood’ weerspiegelt. Omdat de papyrus een afmeting had van circa 23 meter bij 38 cm, was het een geweldige onderneming hem voor transport naar Engeland gereed te maken. Met de gedachte aan de publicatie ervan in boekvorm, besloot hij de boekrol in 37 stukken van ongeveer gelijke lengte te laten snijden, die hij op houten planken liet lijmen voor de verscheping naar Londen. In 1890 was het Sir Peter Le Page Renouf die de leiding had bij het tot stand komen van de facsimile-uitgave op ‘olifantsfolio’ (bladzijden van circa 37,5 x 53 cm). Vier jaar later gaf het British Museum een tweede editie van het facsimile uit, gecorrigeerd door Budge en in 1895 volgde de eerste vertaling van de papyrus door Budge.

Waarom is deze nieuwe uitgave van de Papyrus van Ani van zo’n onschatbare waarde? Ongetwijfeld door het herstel van de volgorde van en het verband tussen tekst en vignetten en het ononderbroken verloop van de symbolische voorstellingen dat de papyrus oorspronkelijk bood, maar verloren ging door het willekeurig versnijden van de boekrol in stroken van gelijke lengte. Maar laat James Wasserman, die op het idee kwam en de uitvoering van de nieuwe uitgave tot stand bracht zelf het verhaal vertellen:

Eenentwintig jaar geleden ging ik bij Samuel Weisers occulte boekhandel in New York City werken. Mijn lunchpauzes besteedde ik aan het verkennen van het souterrain, dat vermaard was om de verzameling zeldzame boekwerken die daar gedurende meer dan 50 jaar waren bijeengebracht door ‘s werelds toonaangevende specialisten op het gebied van metafysische boeken. Tussen de vele stapels bevond zich een facsimile-uitgave uit 1890 van de Papyrus van Ani, een van de grafboekrollen, bekend als Het Egyptisch Dodenboek. Toen ik het kwetsbare en bovenmaatse boek vasthield, werd ik overweldigd door de kracht en helderheid van de 3500 jaar oude gekleurde afbeeldingen en vervuld van een enthousiasme dat nooit meer is verminderd.

Het Egyptisch Dodenboek, juister bekend als Het Boek van het Naar Voren Treden bij Dag, is een verzameling van oude religieuze geschriften uit Egypte, die bedoeld waren als gids voor het leven na de dood. Ani, een aanzienlijke schrijver van de tempel, koos uit ongeveer 200 beschikbare gebeden, hymnen, bezweringsformules en rituele teksten de 80 die hem en zijn vrouw Tutu het meest aanspraken en de portretten van het paar werden tussen de gedetailleerd vervaardigde hiëroglyfische vignetten geschilderd. Deze aan de persoon aangepaste boekrol, die met hen zou worden begraven, moest in het leven na de dood een weg ontsluiten. Als ze erin slaagden de beproevingen waaraan ze daar werden blootgesteld te doorstaan, verwachtten ze ten slotte met de goden van het rijke Egyptische pantheon te feesten en zich met hen te onderhouden.

Ani en vrouw Tutu met tafel vol offerrandes aan . . . Osiris, met Isis en de vier zonen van Horus

. . . Sir Wallis Budge . . . gaf daarna opdracht voor de nauwgezette lithografische facsimile-uitgave van 1890, die ik bijna een eeuw later zou ontdekken. Helaas was de oorspronkelijke papyrus beschadigd door lijm op de kwetsbare bladen en door de blootstelling aan direct zonlicht uit een dakraam boven de museumexpositie. Droevig was ook de aantasting van het chronologische verband van de papyrus, veroorzaakt door de ‘duimstok’-methode van Budge bij het versnijden. Zijn vertaling, die vijf jaar later werd uitgebracht, onthulde dat hoofdstukken en afbeeldingen vaak achteloos midden in een zin waren doorgeknipt en dat zorgvuldig vervaardigde complete afbeeldingen over verschillende bladen waren verdeeld.

Mijn belangstelling voor de wijsheid van de ouden bracht mij ertoe de tekst te bestuderen van Het Egyptisch Dodenboek (zo genoemd omdat de graftombeplunderaars in de 19e eeuw, die de boekrollen aan geschiedkundigen te koop aanboden, ze het ‘Boek van de doden’ noemden). Ik trof de vertaling van Budge uit 1895 aan in een eigentijdse paperbackuitgave. Deze vertaling was bedoeld als bijlage bij de afbeeldingen in het . . . facsimile, wat nuttig was geweest als ook de boekrol voor het publiek beschikbaar zou zijn. Ik besefte met een gevoel van ironie dat ik een van de weinige lezers uit deze tijd was die zelfs maar op de hoogte waren van het bestaan van de afbeeldingen.¹

In 1979 kocht Wasserman Budge’s uitgave van deze zeldzame papyrus van Donald Weiser, met de bedoeling die te zijner tijd in kleur te reproduceren. In het voorwoord schrijft hij:

In februari of maart van dat jaar reed ik om drie uur ‘s ochtends alleen in een verlaten metrowagon, toen ik mijzelf letterlijk zag ‘kijken’ naar een visioen van het boek, dat bezig was gestalte te krijgen en dat u nu in handen hebt – namelijk de prachtige papyrus in kleur, langs de bovenkant van de bladzijde, met daaronder een leesbare, overzichtelijke Engelse vertaling. Toen in 1985 de kleurenfoto-editie van de Faulkners Thebe-versie bij Macmillan uitkwam, dacht ik eerst dat mijn idee al tot verwerkelijking was gekomen. Maar bij onderzoek van het boek bleek dat het niet in overeenstemming was met het majestueuze boekdeel dat ik me had voorgesteld.

Nu is het visioen verwezenlijkt – een weergave van een zeer oude Egyptische papyrus die na 3500 jaar het dichtst het idee van het oorspronkelijke nadert en waarin de woorden en afbeeldingen opnieuw als een eenheid zijn behandeld. – blz. 9

In overleg met geleerden van het British Museum, het Metropolitan Museum en de New York University, vond het karwei van het hermonteren uiterst zorgvuldig plaats om de moeilijkheden van eerdere edities en vertalingen te ondervangen, al staat de Faulkner-vertaling in voor de juiste volgorde van de nu ononderbroken rij afbeeldingen en teksten, waarbij de Engelse tekst op dezelfde bladzijde voorkomt als op de oorspronkelijke. Dit is een ‘primeur’. De nieuwe uitgave geeft nauwkeurig en in kleur en op bijna magische wijze een beeld van het oude Egyptische religieuze, filosofische en spirituele denken. Zoals Carol A.R. Andrews in het voorwoord opmerkt: ‘Het lijdt geen twijfel dat dit op zichzelf staande prachtige boek een hooggewaardeerd bezit zal worden van ieder die enige belangstelling heeft voor de wereld van het oude Egypte, en een toegankelijk instrument voor degenen die zich bezighouden met studie en onderzoek’ (blz. 12).

Westerse Egyptologen hebben de algemene naam ‘Dodenboek’ gebruikt voor verscheidene in graftomben gevonden papyri en voor de reproducties ervan op muren van tomben en piramiden, zoals die van de farao Unas die veel eerder leefde. Maar deze motieven vinden we ook op tempelmuren waarvan sommige dateren uit een tijd die dichter bij ons ligt, zoals bijvoorbeeld het mooie tafereel van het ‘wegen van de ziel’, geschilderd op de muur van de tempel te Deir-el-Medineh. Het is dus een dwaling de voorstelling van taferelen die dood, begrafenis, religieuze litanieën en de ‘oordeelscène’ afbeelden, te beperken tot rituelen die alleen zijn verbonden met de lichamelijke dood en het verlies van een dierbare door bepaalde families. Want de ceremonie laat duidelijk zien dat er ooit een systeem van karaktertraining moet zijn geweest dat in symbolische vorm is uitgebeeld – uiteenlopende reliëftekeningen en vignetten die kanten van de menselijke natuur voorstellen waarvan ieder aspect als een reëel wezen werd beschouwd: elk een noodzakelijk onderdeel van de volledige man of vrouw. Voor de oude Egyptenaren waren de ‘beginselen’ (neteru) niet zozeer de gepersonifieerde goden die westerlingen aan het systeem toekennen. Ze waren veeleer de creatieve intelligenties, energieën en substanties die de kosmos waar wij bestanddelen van zijn hebben gevormd en die deze ondersteunen met een bepaald ‘iets’ dat we leven noemen.

Deze opvatting hebben veel moderne Egyptologen botweg verworpen als zijnde ‘mystiek’. Maar Budge erkende in zijn commentaar op het 112e hoofdstuk van de Pert-em-Hru dat de woorden in de litanieën – sahu, ka, ba, khu, khaibit, sekhem en ren – duiden op verschillende componenten van het menselijk wezen.² Deze woorden komen al voor in de tijd van de piramide-teksten. Men behoeft slechts van Herodotus het gedeelte over de Egyptische beschaving te lezen en de verhandeling van Plutarchus Over Isis en Osiris, of zelfs de vertalingen van Gaston Maspéro van bewaard gebleven korte verhalen, om op de achtergrond een ander ‘gezicht’ te zien – het mysterieuze dat de Grieken bestempelden met de naam Egyptische ‘wijsheid’. Inderdaad kan de krachtige invloed van de oudere beschaving op haar buren worden toegeschreven aan meer dan alleen ‘het opbouwen van een wereldrijk’, zoals sommige prozaïsche geleerden aanvoeren, of aan de enorm grote bekwaamheden die werden gedemonstreerd door het oprichten van zulke geweldige bouwwerken als de piramiden van Gizeh, de nog altijd mysterieuze sfinx en het reusachtige tempelcomplex in Karnak, met de kleinere tempel voor Apet, die door dr. R.A. Schwaller de Lubicz in zijn magnum opus The Temple of Men zo grondig werd bestudeerd. Het is dit geheimzinnige aanzicht dat uit de stralende schoonheid van de nieuwe uitgave van Ani’s papyrus lijkt op te doemen. Toch houdt eerder werk zoals dat van Budge, Schwaller de Lubicz en dr. M.W. Blackden³ stand door de eigen kenmerkende waarde ervan.

James Wasserman heeft zijn visioen van een authentieke weergave van de volledige Papyrus van Ani verwezenlijkt en een stuk van het erfgoed van de mensheid uit het verre verleden teruggegeven aan het laatste deel van de twintigste eeuw. Het is van belang op te merken dat onze eeuw getuige is geweest van de brede verspreiding van materiaal dat voorheen als heilig en geheim gold. Wat heeft de Papyrus van Ani ons te bieden in onze tijd van dorre technologie? De overweging van James Wasserman is:

Ik geloof dat de kracht, wijsheid en geestelijke visie die in de volgende bladzijden worden aangeboden, buitengewoon nuttig kunnen zijn voor onze hedendaagse cultuur. Misschien kunnen we, door onze geestelijke wortels aan het licht te brengen, de gouden draad die nu nagenoeg verloren is gegaan, opnieuw ontdekken. De oude Egyptenaren leerden dat de mens die een rein leven leidde en standhield onder enorme beproevingen, daarna zou aanzitten aan het feestmaal van de goden. Dit is een in alle opzichten verkwikkend oordeel over de onvervreemdbare goddelijke aard van de mens. Als wij, als cultuur, zouden worden herinnerd aan een dergelijke verheven, geestelijke staat, zou dan het daardoor ontstane gevoel van ware trots ons niet helpen een einde te maken aan de onverantwoordelijke houding die men overal in onze wereld aantreft? Per slot van rekening geldt: noblesse oblige! – blz. 10

Noten

Oude culturen/beschavingen: Egypte

---