Theosophical University Press Agency

Krishna: kind-held, goddelijk leraar

Eloise Hart

In de verhalen die over Krishna worden verteld in India’s grote epos, het Mahabharata, en in de Vishnu en Bhagavata Purana’s wordt een kennis bewaard die 5000 jaar lang niet alleen het denken heeft veredeld, maar ook mannen en vrouwen in staat heeft gesteld middelen te vinden om de vreselijke problemen en het lijden te doorstaan van kaliyuga – de ‘zwarte’ of ‘ijzeren’ eeuw waar we nu doorheen gaan.

Door de dingen van alledag en vertrouwde geestelijke idealen naast elkaar te plaatsen, tonen de verhalen aan de opmerkzame waarnemer de fundamentele rechtvaardigheid en de zin van het leven en de wederzijdse uiting van liefde tussen de mens en het goddelijke. Deze liefde is niet zozeer genegenheid van de een voor de ander dan wel het instinctieve verlangen van iedere ziel naar vereniging met het goddelijke. Omdat Krishna een incarnatie van het goddelijke is, betekent toewijding aan hem het wijden van iemands complete aandacht en activiteit aan het Verhevene. Het Bhagavata Purana ziet

Krishna als het Zelf van alle zelven, de atma van alle atma’s . . . Zij die Krishna kennen weten dat alle beweeglijke en onbeweeglijke dingen niets anders zijn dan Zijn vormen en dat er niets anders bestaat. Krishna is de werkelijkheid van het bestaan zelf . . .
– 10.14.55-7

Om enkele van de allegorische verhalen over Krishna nader te bezien, beginnen we met zijn geboorte, volgens de brahmaanse tijdrekening ongeveer 5000 jaar geleden.¹ Het was een tijd waarin zelfzucht en het bedrijven van kwaad overal benauwenis veroorzaakten en alle levensvormen dreigden te vernietigen. In wanhoop smeekte de godin van de aarde Vishnu, de beschermer en instandhouder van het heelal, rechtvaardigheid en welzijn in al haar rijken te herstellen.

Bezorgd beloofde Vishnu de zaken recht te zetten en bevruchtte onmiddellijk de kuise en schone prinses Devaki met een zwarte haar. Toen haar wrede halfbroer Kansa ontdekte dat ze zwanger was, was hij er zeker van dat zij het kind droeg, zoals profeten hadden voorspeld, dat hem zou vernietigen (wat jaren later ook gebeurde). Om dit te voorkomen plaatste Kansa wachters aan de deuren van het huis van zijn zuster met het bevel de baby onmiddellijk na de geboorte te doden.

Toen de baby laat in de nacht werd geboren, onder de muziek van hemelse koren die zijn lof zongen, werd Devaki overweldigd door zijn schitterende verschijning. Bekend met het dreigende gevaar raadde Vishnu haar aan naar Gokula te vluchten, een dorp aan de voet van de berg Meru, waar hij kon worden verwisseld met een pasgeboren dochtertje van Yasoda, de vrouw van een herder. Toen veranderde Vishnu de goddelijke verschijning van het kind in dat van een bekoorlijk donkerhuidig kind – vandaar zijn naam Krishna, de ‘zwarte’.²

Tegen de tijd dat Kansa’s wachters binnendrongen om de baby om te brengen, was zijn vader al met hem gevlucht. Hun tocht werd versperd door de rivier de Jamna, waarvan het water te diep en te woelig was om over te steken. Toen Krishna dit zag, stak hij één voetje in het water en ogenblikkelijk week het terug en stelde het hen in staat veilig aan de overkant te komen. Toen ze het huis van de herder bereikten verwisselden ze de baby’s zonder de rest van het gezin wakker te maken. Toen Kansa later de list ontdekte werd hij woedend en gelastte hij dat niet alleen ieder mannelijk kind moest worden omgebracht, maar ook allen die Vishnu dienden, waaronder brahmanen en koeien.

Terwijl Krishna bij Yasoda bleef, sloop de kwade demon Putana, op bevel van Kansa, zijn kamer binnen en gaf hem de borst, die dodelijk gif bevatte. Maar gretig zuigend onttrok Krishna haar al haar melk en tevens haar leven. De buren, die haar lichaam wegbrachten om te verbranden, begrepen door de geur die de vlammen verspreidden, dat het kindje haar door zijn aanraking had gezegend.

Niet lang na deze gebeurtenis begon Krishna te kruipen en algauw kwam hij overal. Hij werd er vaak van verdacht op tafels te klimmen om wrongel en boter te stelen, waarbij hij soms potten brak. Op een dag vertelden zijn speelkameraadjes aan zijn moeder dat hij klei aan het eten was, wat hij ontkende, waarbij hij zijn mond opendeed om het te laten zien. Toen zij erin keek, zag zij het hele uitgestrekte heelal, de ‘drie werelden’, en in een hoekje zag zij zichzelf in de mond van haar zoontje kijken!

Door Krishna af te beelden als kleuter en kind-held, geven deze verhalen een indruk van de onschuld, het vertrouwen en de wonderen die nodig zijn voor het herstel van geestelijke volmaaktheid en tevens van de onuitputtelijke kracht die hen die jong van hart zijn opstuwt tot grote hoogten. Als we deze eigenschappen bezitten breken we door onze ‘schalen’ van illusie en ‘veroveren’ we met succes een ruimer bewustzijn. Juist hier is het goed te bedenken dat, omdat Krishna een deel van Vishnu belichaamt, hij een goddelijke incarnatie is; als mens is hij gebonden door sociale conventies, maar als god moet hij, voor het heil van de mensheid, de traagheid doorbreken die de menselijke ziel gevangen houdt, zelfs als hij zou worden beschuldigd van bedrog en misleiding.

Er zijn nog veel meer verhalen, allemaal mooi geïllustreerd in schilder- en beeldhouwwerk. Een ervan vertelt hoe Krishna een grote berg op een vingertop omhooghield om de koeherders en hun gezinnen tijdens een zevendaagse zondvloed te beschermen. Een ander verhaalt hoe hij de boze slang Kaliya temde, wiens gif de rivier en alles wat van het water dronk vergiftigde; hiermee regelde hij de tijdcyclussen en bedwong hij de krachten die de gebieden van de onderwereld beheersen waar ‘slangen’ wonen.

Hindoeleraren die hun leerlingen aanmoedigden het goddelijke lief te hebben, gaven hen bekende voorbeelden om zich op te richten: de liefde van een moeder voor haar kind; de verbondenheid tussen vrienden en verwanten; en de zuivere en heroïsche genegenheid van trouwe vrienden. Verder gaand illustreerden zij het ontwaken, de ontwikkeling en de vervulling van geestelijke liefde met de achtereenvolgende avonturen van Krishna met de gopi’s (herderinnen) en met Arjuna.

Een van de meest geliefde van deze verhalen speelt zich af op een betoverend mooie maanavond in de herfst. Krishna, die zin had om met gopi’s te ‘spelen’, nam de gedaante aan van een knappe jongeman en wandelde door het dorp, terwijl hij op een fluit speelde. Zijn muziek trok, net als die van de Griekse Orpheus en Kokopelli in de Amerikaans Indiaanse overleveringen, diegenen aan die ‘oren hadden om te horen’.

De gopi’s lieten hun bezigheden in de steek en volgden de klanken van de muziek. Ze vonden Krishna, schoner dan ooit, in een dal in het bos, maar in plaats van hen te verwelkomen berispte hij hen omdat ze hun huis, echtgenoot en kinderen hadden verlaten die, zo hield hij hen voor, hun hoogste plicht vormden en hij zei hen terug te keren naar hun gezin. De jonge vrouwen protesteerden, ‘O Krishna, u hebt ons meegelokt met uw muziek en ons hart gestolen. We hebben alles opgegeven om u lief te hebben en te dienen. Wie zal ons nu beschermen, waar kunnen we heen? Ons hart is vervuld van liefde voor u alleen.’ Bewogen begon Krishna hun liefde te versterken door beproevingen van vreugde en verdriet. Benieuwd of hun toewijding stand zou houden zonder zijn zichtbare aanwezigheid, verdween hij.

Geschokt zochten de jonge vrouwen urenlang naar hem. Eindelijk, uitgeput maar aan niets anders denkend dan aan Krishna, gingen ze zitten om wat uit te rusten, steeds zijn liederen zingend en zijn daden opsommend. Toen hij hun eerlijke toewijding zag, verscheen Krishna weer en terwijl de gopi’s aandachtig luisterden vertelde hij hen waarheden over het leven en het bestaan.

Toen trok Krishna, wetende dat de grootste vreugde voortkomt uit de vereniging met het goddelijke, de gopi’s in een kring, zodat ze zich met de muziek mee voor- en achterwaarts bewogen, zoals een halsketting van goud en saffieren. Ieder voelde zich deel van de schepping en één met de goden. Toen de nacht voorbij was, zei Krishna hen vaarwel en verzekerde hen dat als ze aan hem dachten hij altijd nabij zou zijn. De meisjes wisten dat dit waar was en dat ze zich nooit meer alleen zouden voelen. Toen ze naar hun huis terugkeerden ontdekten ze dat niemand hen zelfs had gemist.

Deze episoden doen ons nadenken over wat er in de Griekse mysteriën kan hebben plaatsgevonden als de kandidaat alleen stond – verlaten door zijn leraar en zich had ontdaan van alle illusies van het verleden. Zuiver, onbevreesd en geconcentreerd in toewijding, aanschouwt hij voor een ogenblik zijn eigen innerlijk zelf, zijn atman en als hij slaagt, verruimt zijn bewustzijn zich zodat het de veelvormige wonderen van de onzichtbare werelden omvat. Uiteindelijk wordt hij, een moment of langer, één met de godheid, wiens essentie het leven in de hele zonnekosmos doordringt en schraagt. Hij is één met het universele zijn en weet uit ervaring dat het goddelijke, ofschoon het ‘afgescheiden en superieur’ schijnt, in iedere vorm van bestaan tot uitdrukking komt.

Het pad van toewijding, bhaktiyoga, dat deze verhalen schilderen, wordt in de Bhagavad-Gita filosofisch besproken als een dialoog tussen Krishna – nu geschetst als een goddelijk leraar – en de jonge in verwarring gebrachte prins Arjuna, die een personificatie is van ieder die de waarheid zoekt. In het besef dat ieder mens uniek is en dat de wegen naar waarheid dus variëren en verschillen, beschrijft Krishna in de Gita een aantal paden die naar vereniging of ‘verlossing’ leiden, hoofdzakelijk: jñanayoga, het pad van kennis; rajayoga, het pad van koninklijke vereniging, wanneer hoofd en hart in toewijding zijn verenigd; karmayoga, het pad van werken, van de juiste gedachten en handelingen; en bhaktiyoga, het pad van liefde voor en toewijding aan de ene verheven Heer – atman.

Dit laatste was lange tijd een populair pad, want wie kent niet de liefde en de warmte en vreugde die ze brengt als ze wordt gedeeld? Om er verstandig mee om te gaan leren bhaktiyogi’s eerst onderscheid te maken tussen persoonlijke, op bezit gerichte liefde die beperkt en kan kwetsen, en geestelijke liefde die zuivert en niet alleen het hele eigen wezen veredelt, maar ook dat van anderen. Bhaktiyogi’s leren zich te bevrijden van gehechtheid aan de gevolgen van hun daden en aan het verlangen naar ‘het proeven van de zoetheid van geluk’ of naar het ontsnappen aan het lijden van het aardse bestaan. Als deze zijn overwonnen en het bewustzijn is gericht op toewijding aan de goddelijke waarheid, aan schoonheid en liefde, heeft het menselijk deel van hun natuur zich omhooggericht en reikt de geest omlaag en als ze elkaar treffen wordt hun wezen door licht overstraald. Vanaf dat moment kunnen ze eigenschappen tot uitdrukking brengen die, zoals Vishnu beloofde, de toestand in de wereld zal verbeteren en de mensen zal helpen hun hogere vermogens te ontwikkelen.

In hindoegeschriften wordt grote waarde gehecht aan deze wederkerigheid van het omhoogreiken van de mens en het omlaagreiken van de goden. Ze beschrijven hoe de goden er vreugde in vinden het geopenbaarde leven te scheppen, te onderhouden en er deel aan te hebben en dat hun deelname vreugde betekent voor allen die meedoen met het ‘spel’.

De Purana’s vertellen ons hoe we het goddelijke moeten liefhebben en hoe we één kunnen worden met atman, het verheven zelf in ieder mens en in de kosmos, maar toch blijven we ons, net als Arjuna, afvragen wat God is. Alsof hij daarop een antwoord wilde geven onthulde Krishna, in het elfde hoofdstuk van de Bhagavad-Gita, zijn goddelijke natuur. Maar eerst, wetende dat zijn glorie sterfelijke ogen zou verblinden, gaf hij Arjuna ‘andere ogen’ en liet hij hem toen een ‘zonneuitbarsting zien van duizend zonnen die de aarde verlichten met onvoorstelbare stralen’, goddelijk bewustzijn dat zich in myriaden schitterende vormen, kleuren, geluiden en bewegingen tot uitdrukking brengt. Van geestdrift vervuld, verschrikt en overweldigd smeekte Arjuna Krishna zijn menselijke gedaante en vorm weer aan te nemen. Dat doet hij en hij verklaart later:

Beiden, u en ik, zijn door vele geboorten gegaan, O gesel van uw vijanden! De mijne zijn mij bekend, maar u kent de uwe niet. Al ben ik zelf ongeboren en onveranderlijk van wezen, de heer van al het bestaande, toch ben ik, bij het heersen over de natuur – die de mijne is – slechts door mijn eigen maya geboren, de mystieke kracht van zelfvorming, de eeuwige gedachte in het eeuwige denken . . . Hij, O Arjuna, die mijn goddelijke geboorte en daden kent, treedt na het verlaten van dit sterfelijk omhulsel geen ander in, maar gaat mij binnen.
– Bhagavad-Gita, 4:5-6, 9 (W.Q. Judge vert.)

Later, toen de grote slag tussen de Pandava’s en de Kuru’s ten einde kwam, toen de rechtmatige koningen weer op hun troon zaten en het volk was teruggekeerd naar het pad van deugd, bouwde Krishna een ‘wonderstad’ waarheen mannen en vrouwen konden gaan om meer te leren over zijn wezen en werk. Gelegen midden tussen de bergen, enkele kilometers van de zee, bezat deze stad, Dvaraka³, prachtige gebouwen, mooie parken en een schitterende ondergrondse tempel. In het centrum van de stad plantte hij een Parijata-boom, waarvan de geur het land vervulde en hen die naderden in staat stelde zich hun voorgaande incarnaties te herinneren. Na Krishna’s dood verdween de stad en de boom steeg op naar de hemel, wat volgens een commentator betekent dat na zijn dood de esoterische leringen in het geheim werden doorgegeven.

Vishnu’s werk op aarde als Krishna was nu voltooid. Het was tijd voor hem zich terug te trekken. Volgens de overlevering steeg hij op 17 februari, 3102 jaar vóór de geboorte van Christus, om middernacht, op naar de hemel, de lucht vervullend van glorie. Maar hij zal terugkeren, zoals de Bhagavad-Gita zegt:

Ik breng mijzelf telkens weer voort te midden van de schepselen, O zoon van Bharata, wanneer op deze aarde de deugd verslapt en onrechtvaardigheid en ondeugd hoogtij vieren; en zo incarneer ik van eeuw tot eeuw tot behoud van de rechtvaardigen, tot vernietiging van de zondaars en herstel van het recht. – 4:7-8

Noten

Bibliografie

Religie: hindoeïsme

Artikelen van Eloise Hart

---