Theosophical University Press Agency

Muziek en de geneeskunsten

Sarah Belle Dougherty

Boekbespreking: Music: Physician for Times to Come [Muziek, de arts voor de toekomst], bloemlezing onder red. van Don G. Campbell, Quest Books, Theosophical Publishing House, Wheaton, Il, 1991; 365 blz., isbn 9780835607889, paperback.

---

‘In den beginne was de logos’ – het woord of geluid – geschriften over de hele wereld vertolken de gedachte dat de eerste kosmische openbaring trilling was, hetzij geluid, licht, of adem en dat deze eerste trilling, die zich in klanken, kleuren of ritmisch ademen differentieerde, de grondslag vormde voor alles wat erop volgde. Wetenschappers zien het stoffelijk heelal steeds meer als een opeenvolging van beweging, die zich in een wisselwerking van trillingen tot uitdrukking brengt. De bijna ‘metafysische’ kijk op de natuur, die in de fysica van de twintigste eeuw vaak ligt besloten, begon in de laatste decennia een wezenlijke invloed uit te oefenen op aanvaarde standpunten, en wetenschappers erkennen dat ze serieus nagaan wat de waarde is van traditionele opvattingen en praktijken van vele beschavingen.

In de huidige renaissance van de geneeskunsten treden veel nieuw/ oude denkbeelden aan de dag, waarvan sommige te maken hebben met de lichamelijke en psychologische invloeden van muziek en trilling. Verscheidene moderne stromingen in het wetenschappelijk onderzoek en het denken zijn bijeengebracht in Music: Physician For Times to Come [Muziek, de arts voor de toekomst], een bloemlezing onder redactie van Don G. Campbell, directeur van het Instituut voor Muziek, Gezondheid en Opvoeding in Boulder, Colorado. Selecties van velen die op hun eigen gebied goed bekend zijn, gaan over de mechanismen en invloeden van het gehoor, therapeutische toepassingen van muziek, de eventuele toekomstige mogelijkheden en meer filosofische en geestelijke discussies over het effect van geluid op de mens.

De toenemende erkenning van de fundamentele betekenis van trilling ligt ten grondslag aan veel modern onderzoek van muziek als een therapeutisch middel. De muziektherapie staat evenwel nog in haar kinderschoenen. Ziekenhuizen gebruiken kalmerende muziek om pijn en stress te helpen verlichten en genezing en ontspanning te bevorderen, waardoor niet alleen de autonome-, immuun-, endocriene-, en neuropeptische systemen worden beïnvloed, maar ook een positieve emotionele toestand wordt aangemoedigd. Muziek wordt toegepast om de creativiteit aan te moedigen, het leren te verbeteren, auto- en subliminale suggestie te versterken en het beeld te helpen oproepen van zelfonderzoek en genezing. Muziek en beweging worden gecombineerd om een geest/lichaam evenwicht tot stand te brengen en geblokkeerde energieën vrij te maken. Hoe belangrijk ze ook zijn, dergelijke toepassingen raken slechts de oppervlakte van het geluidspotentieel. Vooraanstaande onderzoekers ontdekken nog steeds nieuwe lichamelijke, psychologische en spirituele toepassingen van muziek voor het menselijk welzijn.

In bijna alle beschavingen erkent men de grote mogelijkheden van muziek. Oude Grieken bijvoorbeeld, zoals Orpheus, Pythagoras, Plato en Aristoteles zagen in dat de genezende kracht van muziek berust op haar relatie met de wiskundige structuur van de kosmos en de mensheid. Het moderne onderzoek van het verschijnsel dat stoffelijke patronen door geluid worden opgewekt, heeft geleid tot een groeiend begrip van zijn fundamentele invloed op de stof. Cathie E. Guzzetta, die daarop ingaat, zegt dat ‘de stof bepaalde vormen of patronen aanneemt, die berusten op de trillingen of de frequentie van het geluid waaraan ze wordt blootgesteld . . . De vormen van sneeuwvlokken en van bloemen krijgen mogelijk hun vorm omdat ze reageren op sommige geluiden in de natuur. Ook is het mogelijk dat kristallen, planten en mensen op enigerlei wijze muziek zijn die een zichtbare vorm heeft aangenomen.’¹

De discussies die in deze bloemlezing gaan over het werk van de Franse arts, psycholoog en oorspecialist Alfred A. Tomatis, behoren tot de boeiendste. Zijn revolutionaire theorieën over het mechanisme van het gehoor en over de rol van geluid in het leven van de mens druisen in tegen verschillende aanvaarde wetenschappelijke patronen. Het horen zelf, zo meent hij, vindt plaats door het voortgeleiden van de trilling vanaf het trommelvlies, via de schedelbeenderen naar het slakkenhuis, eerder dan via de gehoorbeentjes van het middenoor, die in plaats daarvan optreden als een beschermende demper. Deze standpunten herinneren ons aan het feit dat zelfs de lang aanvaarde verklaringen van de manier waarop de zintuigen werken eerder interpretaties dan feiten zijn. Voornamelijk door de foetale ontwikkeling na te gaan heeft Tomatis geconcludeerd dat het gehoor het fundamentele fysieke zintuig is en hij is van oordeel dat de huid met haar tastzin eerder een latere specialisatie van de sensorische cellen van het oor is dan omgekeerd. De essentiële rol van het gehoor wordt aangetoond door het feit dat de gehoorzenuw direct of indirect is verbonden met de meeste andere hersenzenuwen, waaronder de vagus, die zich uitstrekt tot de rugspieren, het strottenhoofd, de longen, het hart en de buikorganen, waaronder het hele spijsverteringsstelsel. Dr. Tomatis heeft gebruik gemaakt van geluid en sonische oefening van spieren in het middenoor en met succes een aantal verschillende, lastige gevallen behandeld – waaronder oor-, neus-, en keelklachten, het verlies van het gehoor en de stem, vlekken voor de ogen, gebrekkige coördinatie tussen de oogspieren, depressie, hyperactiviteit en dyslexie – en heeft ook de energie, het concentratievermogen en de vaardigheden van het geheugen verhoogd.

Volgens Dr. Tomatis is de primaire functie van het gehoor de cellen van het lichaam ‘elektrisch’ (bij gebrek aan een beter woord) te stimuleren en weer op te laden, een proces dat hij corticale oplading noemt. Deze functie houdt verband met evenwicht, met ‘de gewrichten, de spieren, met andere woorden de houding van het lichaam – alles wat we gebruiken in onze strijd tegen de zwaartekracht – dit alles is verankerd in het labyrint van het oor’ (blz. 17). Bij zijn werk met Gregoriaanse gezangen onder de Benedictijnen heeft hij ontdekt dat het zingen dat is geconcentreerd op de middelste tot de hogere frequenties van de menselijke stem, gecombineerd met een actief, aandachtig en gedisciplineerd luisteren, het lichaam energie geeft en de mentale en geestelijke activiteit bevordert.

Tibetaanse gezangen hebben een overeenkomstig doel en resultaat. Het is interessant dat een Tibetaanse arts opmerkte: ‘het oor verzamelt de spiralende energie uit de kosmos, deze energie schenkt leven aan de mens en we zien deze vitaliteit in het licht dat uit onze ogen straalt’ (blz. 48). Voor beide soorten gezangen is oefening in het luisteren en in de voortbrengingstechnieken, vooral het ademen, en ‘het leven leven’ nodig vóór een beoefenaar ten volle deel van een koor kan uitmaken. Verscheidene bestaande koorgezelschappen en individuele zangers baseren hun werk op de spirituele kracht van muziek om het welzijn van zanger en luisteraar te bevorderen. Campbell zelf, onder anderen, bepleit toepassing van toonverlenging – het langer doen klinken van tonen en boventonen – als een middel om de lichamelijke en innerlijke gezondheid te bevorderen.²

Ook andere tradities doen hun invloed gelden op moderne therapeutische praktijken die muziek, gezondheid en geestelijk welzijn met elkaar in verband brengen. Eén invloedrijke stroming wordt met voorbeelden toegelicht in The Way of the Shaman door de antropoloog Michael Harner,³ die sjamaanse praktijken leerde bij de Zuid-Amerikaanse Indianen en vervolgens een praktiserend heelkundige sjamaan werd, die gebruik maakte van de technieken van verscheidene andere traditionele culturen. In zijn systeem gebruikt de genezer trommels en ratels om een niet-normale toestand teweeg te brengen, waardoor hij naar willekeur door innerlijke werelden kan reizen, de psychische oorzaken kan waarnemen van welzijn en ziekte en anderen kan helpen hun gezondheid te herwinnen of te handhaven door zijn handelingen op astraal gebied. Soortgelijke technieken worden in traditionele culturen over de hele wereld door veel genezers gebruikt, die muziek, kunst, dans en toneel in het genezingsproces integreren, en die de patiënt behandelen in de context van zijn hele wezen, in plaats van muziek alleen te gebruiken voor het veranderen van een bepaald gedrag.⁴ Hun persoonlijke ervaringen met innerlijke gebieden maken dat deze genezers zich bewust zijn van het bestaan van niet-stoffelijke wezens en energieën en de onderlinge verbondenheid van alles in het heelal.

Harner’s therapeutische ervaring heeft uitgewezen dat bijna iedereen, in een of andere mate, het vermogen bezit om sjamaanse vaardigheden aan te kweken als hij of zij dat wil. Onderzoekers op gebieden als biofeedback hebben ontdekt dat het met verschillende middelen ‘entraineren’⁵ van hersengolven tot alfa- en theta-ritmen, soortgelijke ervaringen teweegbrengt van trance en visioenen. Muziek stimuleert ook het psychologisch ‘entraineren’ van de patiënt met de therapeut of genezer – een innerlijke synchronie die, om bij de behandeling baat te vinden, van belang is en die ook kenmerkend is voor de relatie tussen discipel en geestelijk leraar. Het is duidelijk dat de lichamelijke, psychologische en geestelijke eigenschappen van de persoon tot wie we worden ‘geëntraineerd’ van het allergrootste belang zijn, omdat ons wezen geneigd is deze eigenschappen in zekere mate over te nemen. Net als bij de toepassing van hypnose of suggestie moet men zich bewust zijn van de gevolgen van het afstemmen van zijn eigen wezen op dat van een ander persoon, of het zich openstellen voor de bewoners en krachten van het astrale gebied van de natuur, dat moeilijk kan worden afgesloten. Het is interessant dat bijvoorbeeld een geestelijk leraar eerder zijn vibratie met die van de leerling zal synchroniseren dan domineren.

Veel onderzoekers, zoals Harner en Stanislav Grof, die gebruik begonnen te maken van drugs om verschillende andere toestanden teweeg te brengen voor therapeutische doeleinden, waren verrast te ontdekken dat dezelfde toestanden bijna in iedereen teweeg konden worden gebracht met zulke eenvoudige methoden als trommelen of een gewijzigd ademhalingsritme. Ongeveer twintig jaar geleden populariseerde de toonkunstenares en onderwijskundige Helen Bonny de methode om beelden te gebruiken bij het luisteren naar muziek in een lichte, zelfveroorzaakte trance, als hulpmiddel voor zelfonderzoek, het appreciëren van muziek en lichamelijke en psychologische therapie.⁶ Zij ontdekte dat het luisteren naar muziek in een ontspannen en meditatieve toestand vaak aanleiding gaf tot krachtige psychische ervaringen; verder was zij verrast dat door aandachtig te luisteren naar zo’n gewoon middel – in haar geval in het algemeen Europese klassieke muziek – zich innerlijke diepten openden. Zulke bevindingen hebben velen ervan overtuigd dat deze teweeggebrachte bewustzijnsniveaus niet abnormaal zijn, maar fundamentele, vitale aspecten van het menselijk bewustzijn vertegenwoordigen – anders zouden ze niet op zo eenvoudige wijze en bijna algemeen kunnen worden teweeggebracht.

Verschillende soorten geluid beïnvloeden bepaalde gebieden van de hersenen en leveren dus andere resultaten op. Tomatis maakt bijvoorbeeld een groot onderscheid tussen de werking van hogere frequenties, zoals men die aantreft in Gregoriaanse en Tibetaanse gezangen, die de persoon bezielen en het hogere bewustzijn wekken, en het hypnotische effect van lagere frequenties die overheersen bij bepaalde soorten getrommel: ‘Hypnotische effecten, op gevaar af het te simpel voor te stellen, zijn die van een betrekkelijk lage frequentie, die op de meer primitieve gebieden van de hersenen inwerken. Met Gregoriaans gezang beïnvloedt men rechtstreeks de hersenschors, die de dierlijke aandriften in toom houdt in plaats van daardoor te worden geleid’ (blz. 23). De menselijke hersenen zijn complex; ze omvatten de hersenstam of de oude hersenen, de middenhersenen of het limbisch systeem en de hersenschors die verdeeld is in de linker- en rechterkwabben en de voorhoofdskwab. De hersenen zijn ook verbonden met de zintuiglijke organen en de energiecentra of chakra’s, waaronder de pijnappelklier en de hypofyse. Pas nu beginnen we te begrijpen wat de rol is die de verschillende delen van de hersenen spelen als instrumenten van het menselijk bewustzijn en hoe en waarom verschillende soorten prikkels hun werkingen en wisselwerkingen beïnvloeden. Het wetenschappelijk onderzoek van de mens heeft er pas onlangs blijk van gegeven verder te willen gaan dan de fysiologie voor het onderzoek van de verschijnselen van bewustzijn en geest als op zichzelf bestaand, in plaats van als louter bijproducten van de stof en chemische reacties in de hersenen. Een werkelijk verstandig gebruik van muziek in een wetenschappelijke context om het menselijk lichaam en de psyche te beïnvloeden hangt af van een groeiend begrip van wat een mens is op vele niveaus en hoe deze niveaus in het stoffelijk lichaam zijn geïntegreerd.

Het valt niet te ontkennen dat muziek of geluid een machtige kracht is, met een even groot vermogen om te verzwakken en te vernietigen, als ze op onjuiste wijze wordt gebruikt, als om te genezen en te verheffen bij een juiste toepassing. Zoals men een wijnglas kan doen klinken en ten slotte kan verbrijzelen wanneer het aan een synchrone frequentie wordt blootgesteld, zo kunnen ook andere vormen worden aangetast, omdat alles, van atomen en moleculen tot cellen, organen, mensen en planeten, zich tot uitdrukking brengt door middel van zijn eigen fundamentele trillingsgetal. ‘Zulke trillingstechnieken, die op het resonantiebeginsel berusten, worden nu op een meer verfijnde manier gebruikt voor de behandeling van bepaalde gelokaliseerde ziekten. Zoals we ons kunnen indenken is een dergelijke kracht gevaarlijk, want de inbreng van een onnauwkeurige frequentie kan per ongeluk andere gebieden aantasten dan die welke onder behandeling zijn, want elk geluid heeft kracht en doet ergens iets resoneren.’⁷ Als voorbeeld van een soortgelijke gedachtegang noemt Tomatis mantrayoga, waarbij

de houding volmaakt moet zijn wil de mantra werken, wat verklaart waarom sommige mensen zichzelf hebben kapotgemaakt bij het opzeggen van de mantra zonder de sleutel tot het juiste luisteren te kennen. Een mantra kan veel sneller iemand schade berokkenen dan genezen. Er is dus beslist een gevaar aan verbonden. Om een mantra goed op te zeggen moet men zowel de hele praktijk als de theorie goed kennen en in het bijzonder de manier om te te luisteren.

Wat de ouden wisten was dat wanneer men eenmaal de volmaakte luisterhouding bereikt, het lichaam zich naar buiten richt en letterlijk al het geluid dat vanbuiten komt in zich opneemt. Het subject vereenzelvigt zich met zichzelf, kent zichzelf, raakt zichzelf zowel van buiten als vanbinnen. – Music, blz. 16

Het is zeker dat het gebruik van muziek zoals dat nu in de gezondheidszorg is ingesteld, gewoonlijk zulke diepe gebieden van het menselijk bewustzijn niet raakt. Maar naarmate de westerse wereld haar horizon verruimt, beginnen meer mensen de betekenis, die aan verschillende vermogens wordt toegeschreven, te herwaarderen: het gehoor gesteld tegenover het gezichtsvermogen, en de creatieve, intuïtieve aspecten van het bewustzijn tegenover de intellectuele en organiserende. Genezen houdt in het in evenwicht en harmonie brengen van de vele aspecten van ieder mens, en aangezien wij en de kosmos in fundamentele zin trillingen zijn, kunnen muziek en andere uitingen van trilling natuurlijke hulpmiddelen in dit proces zijn. Als men ieder persoon als multi-dimensionaal ziet, leidt dat tot de behandeling van innerlijke zowel als stoffelijke oorzaken en symptomen. Tegelijkertijd schuilt er gevaar in het feit dat de wetenschap de meer geavanceerde technieken van niet-westerse culturen volgt, die welbewust inwerken op de chakra’s, het energielichaam en de levenskrachten of prana’s: onvoldoende getrainde beoefenaars kunnen door onwetendheid methoden gebruiken zonder zich bewust te zijn van de ernstige neveneffecten op mensen. De krachten die men op alle gebieden door muziek en trilling kan vrijmaken zijn dan wel onzichtbaar maar ze zijn reëel en uitermate sterk.

Dat muziek een krachtige bijdrage levert aan het lichamelijke en geestelijke welzijn was hen die tot de oude zowel als traditionele culturen behoren, al bekend sinds de tijd dat de geschiedenis iets vermeldt over zulke activiteiten. Omdat we grotendeels onbekend zijn met ons ware zelf en met de verschillende eigenschappen van de innerlijke kant van menselijke en kosmische ervaringen, staan we nu voor de noodzaak ons onderscheidingsvermogen te gebruiken: het heilzame overnemen en het schadelijke vermijden, zowel in moderne als traditionele praktijken. In dit proces zijn positieve lichamelijke resultaten niet noodzakelijkerwijs aanwijzingen voor de innerlijke waarde of veiligheid van een methode. Zoals altijd ligt de sleutel in een toenemende kennis van en inzicht in onszelf.

Als knagend leed het hart verwondt,
en sombere stemmingen de geest benauwen,
Dan komt muziek met zilveren klank,
Met spoed te hulp en brengt vertrouwen.
– Shakespeare, Romeo en Julia

Noten

Wetenschap: geneeskunde

Ziekte/gezondheid

Artikelen van Sarah Belle Dougherty

---