Het voorbeeld van een grote ziel
Jim Belderis
Volgens verschillende spirituele overleveringen zijn wij hier om ons bewust te worden van een machtige kracht die in ons leven werkt. Een voorbeeld van die kracht is zichtbaar in een hele bijzondere voorvechtster van de hedendaagse spirituele beweging: een groot zieneres die haar visie van de waarheid met ons heeft gedeeld.
We kennen haar door haar boeken en door degenen die veel met haar te maken hadden. Ze vertellen het verhaal van een persoon die zo opmerkelijk is dat ze nog steeds in toenemende mate de aandacht trekt – en toch blijft ze een mysterie. Hoe goed we ook op de hoogte zijn van de beschrijvingen die van haar zijn gegeven, we krijgen toch vaak het gevoel dat we haar nooit echt zullen kennen, omdat ze zo anders was. Verschilde haar vermogen om een grotere werkelijkheid te zien zoveel van het onze? Of wijst haar gave op een mogelijkheid die we allemaal hebben? Als we ons eens richten op wat haar in staat stelde om de ware grootsheid van haar natuur te ontwikkelen, kan een kort overzicht van haar leven ons misschien helpen deze grote kracht in onszelf te zien.
Ons verhaal begint met een buitengewoon kind dat al in het bezit is van wat velen aanzien voor bovennatuurlijke krachten. Ze kan zich bewust worden van intelligente wezens achter de sluier van de materie. Ze kan in hun eigen taal met ze spreken, en ze laten haar zien hoe sterk ze de stoffelijke wereld beïnvloeden. Haar buitengewone vermogens van waarneming kunnen nauwelijks gelijke tred houden met haar hartstocht voor het onderzoeken van het onbekende, voor het zoeken naar de kennis over de oorzaak van de dingen. Achter deze passie staat een ontembare wil die vastbesloten is de geest te bevrijden, en die met hart en ziel in opstand komt tegen alles wat die wil probeert te beperken. Maar één ding faalt nooit om haar rebellie te verzachten: ze is zo gevoelig voor menselijke vriendelijkheid dat deze haar altijd van onverdraagzaamheid en boosheid verlost.
Deze beschermende gevoeligheid is nauw verbonden met een zeer weldadige tegenwoordigheid die haar vaak leidt en tegen onheil beschermt. Ze herkent deze tegenwoordigheid als de meester die haar voortdurend in de visioenen van haar kinderjaren verschijnt. Haar beschermer belichaamt een meedogende wijsheid die boven haar begrip uitgaat, en heeft de beste eigenschappen die zo’n wijsheid kan bereiken. Deze welwillende wijze heeft een overheersende invloed op haar innerlijke groei, en als ze volwassen wordt, ontmoet ze hem als een levende mens.
Bij deze ontmoeting werd de belangrijkste opdracht van haar leven duidelijk. Haar medewerking is nodig bij een werk dat zal leiden tot het vormen van een actieve broederschap die de hoogste belangen van de mensheid beoogt. Om zich hierop voor te bereiden, gaat ze de wereld verkennen om uit de eerste hand kennis te verkrijgen van de mysteries van het zijn. Er zijn mensen die deze geheimen kennen en ze haar leren, omdat ze haar vermogen opmerken om de waarheid te onderscheiden. Ze doorziet de grote hoeveelheid vooroordeel tegen de folklore en de religies van andere volkeren: ze brengt de wijsheidstraditie aan het licht die aan alle ten grondslag ligt.
Hoever moet ze reizen om deze traditie te vinden? Ze hoeft zich slechts op één lijn te stellen met de lange reeks van zieners die deze weg eerder hebben afgelegd en die steeds terugkomen om ons te leiden. Dit zijn de wakers over onze gemeenschappelijke reis. Zij waken over ons door de zuiverheid van de stilte, in een verborgen heiligdom, omringd door de hoogste bergketens van contemplatie. Haar grootste verlangen is ze te vinden en hun ware leerling te worden. Door dit te verwerkelijken wordt ze de tussenpersoon tussen deze spirituele wakers en de stoffelijke wereld.
Thuis teruggekeerd na deze vele jaren van studie, ondergaat ze een opmerkelijke verandering in de ontwikkeling van haar vermogens. Ze slaagt er geleidelijk in haar persoonlijkheid te bevrijden van de aantrekkingskracht van de ongewenste elementalen die haar wilden omringen. Ze maakt als ze dat wil een einde aan hun verschijnselen en leert ze te beheersen. Dit gaat gepaard met veel innerlijke oefening en discipline, want ze leert de zelfbeheersing die nodig is om met haar hogere natuur te werken.
Onze voorvechtster is nu klaar om te beginnen met het ontsluieren van iets van haar kennis aan de wereld, en hier wordt ze zwaar op de proef gesteld. De wijsheid die haar dierbaar is, wordt vaak verkeerd uitgelegd, betwijfeld, ontkend en zelfs belachelijk gemaakt. Telkens weer wordt ze gebruikt om verschijnselen teweeg te brengen om degenen te overtuigen die hun oordeel alleen op uiterlijkheden willen baseren, en de meesten van hen schijnen alleen te zijn geïnteresseerd in stoffelijke manifestaties. Ten slotte wordt ze door haar meester geleid naar enkele werkelijk toegewijde onderzoekers, en met hun hulp wordt een filosofisch-religieuze vereniging gevormd. Daaraan ligt het doel ten grondslag de gedachte van een universele broederschap te bevorderen. Door het bestuderen van oude en tegenwoordige religies, van wetenschap en filosofie en door de fundamentale waarheden daarvan bij het publiek bekendmaken, demonstreren de leden van deze broederschap de wezenlijke eenheid van alles wat is. Het meest belangrijke is dat deze leden ernaar streven persoonlijke voorbeelden te zijn van de hoogste moraliteit en spirituele aspiratie.
Het vormen van zo’n genootschap wordt de moeilijkste toets van alle. De grote ziel achter deze moderne beweging trekt veel mensen aan die niet gereed zijn om in overeenstemming met de hoge idealen ervan te leven. Ze wordt al snel blootgesteld aan onjuiste uitleg, twijfel en ontkenning vanuit haar eigen genootschap. Er zijn mensen in wie ze vertrouwen heeft en die zich ten slotte tegen haar keren en waar ze voor staat. Deze teleurstellingen worden door haar lasteraars gebruikt om de spottende bewering te ondersteunen dat ze met al haar zogenaamde vermogens, niet het onderscheidingsvermogen heeft om haar vijanden van haar vrienden te onderscheiden. Ze heeft hierop geantwoord met woorden die ons ertoe brengen om verder te kijken dan haar opstandige en opvliegende temperament, naar een daarachter liggende kern van geduld, verdraagzaamheid, begrip en vergevingsgezindheid:
‘Wie ben ik dat ik aan iemand, in wie ik nog een vonk van herkenning zie gloeien voor de Zaak die ik dien, de kans zou weigeren om deze aan te wakkeren tot een vlam van toewijding? Wat doen de gevolgen ertoe die mij persoonlijk treffen als zo iemand faalt en bezwijkt voor de krachten van het kwaad in hem – bedrog, ondankbaarheid, wraak, wat al niet – krachten die ik even duidelijk zag als de hoopgevende vonk: al bedekt hij mij bij zijn val met onjuiste voorstellingen, schande en hoon? Welk recht heb ik om iemand de kans te weigeren voordeel te trekken uit de waarheden die ik hem kan leren, zodat hij het Pad kan betreden?’*
*Gravin Constance Wachtmeister, Reminiscences of H.P. Blavatsky and The Secret Doctrine, blz. 5.
Deze verklaring kan worden opgevat als een profetische beschrijving van de rest van haar leven. Naarmate ze helpt haar gemeenschap in de hele wereld op te bouwen, worden de aanvallen op haar, de ‘schande en hoon’, sterker. Maar haar verklaring toont ook de geest van mededogen waarin ze gedurende jaren van smart volhardt en die zijn tol eist van haar slechter wordende gezondheid. Die geest ondersteunt haar lang genoeg om haar in staat te stellen een monumentale erfenis van geschriften na te laten waaruit we nog steeds kennis en inspiratie putten. Ten tijde van haar overlijden zijn er in de hele wereld centra waar mensen de ideeën bestuderen die ze weer invoerde in het gedachteleven van de mensheid; en de nieuwe spirituele impuls heeft doorgewerkt tot in deze eeuw om steeds meer belangstelling te wekken voor de wezenlijke eenheid van het leven.
Deze korte schets heeft de aandacht gevestigd op bepaalde hoogtepunten in het leven van een grote dienares van de mensheid. Hoe bereikt men zo’n grootheid? Als de waarheden die ze onderwees ons kunnen helpen hetzelfde pad naar spiritualiteit te betreden, moet er een nauwe verwantschap zijn tussen haar ontwikkeling en de onze. In plaats van ons zelf terzijde van haar te zetten, zouden we kunnen proberen haar te zien als een voorbeeld om na te volgen.
De grootste hinderpaal om dit te aanvaarden is het geloof dat ze was geboren met bovennatuurlijke vermogens die boven ons verstand of bekwaamheid liggen, en dat die alleen haar toegang verleenden tot de Meesters en hun kennis. Toch kon niets verder verwijderd zijn van haar leringen, waarvan juist het doel is ons te helpen het leven als een geheel te zien – en dit omvat ook de niet-stoffelijke wereld. Wat als ‘bovennatuurlijk’ wordt opgevat, is evengoed een deel van de natuur als dat wat we met onze zintuigen waarnemen. In feite werden we eeuwen geleden bij het begin van het bestaan van de mensheid allemaal geboren met het vermogen om achter de sluier van de stof te zien. Maar in de loop van onze lichamelijke en verstandelijke ontwikkeling zijn we zo overdreven afhankelijk van deze vermogens geworden dat het uitsluitende gebruik ervan onze diepere gevoeligheid verduistert. Het herontdekken van onze hogere zintuigen hangt nu van veel meer af dan de veranderende omstandigheden van onze geboorte – we moeten onze manier van denken veranderen.
We hebben het vermogen om na te denken over de visie van eenheid die de grote wijzen en zieners ons hebben doorgegeven. Als we hun voorbeeld willen volgen, moeten we beginnen deze leringen in ons leven te verifiëren – aan onze eigen innerlijke toetssteen van waarheid. Naarmate bespiegeling en ervaring ons overtuigen van de eenheid van het bestaan, begint het verstand een ware eerbied voor het geheel van de natuurlijke wereld op te wekken. De natuur komt in onze gedachten tot leven, en we beginnen een veel grotere werkelijkheid waar te nemen. We hebben een groeiend gevoel voor onzichtbare maar intelligente wezens die inwerken op alles wat we kennen. We spreken in stille verbazing met hen als we in contact staan met waar we van houden. En ze nodigen ons uit om het grote Mysterie in elk levend wezen te ontdekken.
Welke kracht geeft ons de wil om ons te bevrijden van eenzijdige opvattingen? Hoe verzachten we de hardnekkige standpunten die onze fijnere gevoelens tenietdoen? Wanneer we ons openstellen voor welke vorm van vriendelijkheid ook, worden we aangeraakt door een krachtige tegenwoordigheid die ons altijd dichter bij ons ware zelf brengt. We voelen deze tegenwoordigheid in onze betrekking met het leven: ze geeft ons onze meest waardevolle inzichten in wie we zijn en waarom we hier zijn. Ze is onze innerlijke gids, de belichaming van onze hoogste aspiraties. In werkelijkheid zijn we de leerling van onze innerlijke Meester, en ons doel is onze leraar na te streven.
Hoe kan deze meester een levend wezen zijn wiens voorbeeld we kunnen navolgen? Het antwoord is dat het ervan afhangt hoe goed we zijn voorbereid om een levende schakel te smeden tussen ons hoogste zelf en onze eigen menselijkheid. Kunnen we onze nobelste kant naar voren laten komen en die bezielen met leven? Zijn we bereid dit leven te aanvaarden en alles wat laag en zelfzuchtig is te laten verdwijnen? . . . Wanneer de leerling gereed is, verschijnt de meester.
Hier is de weg naar onze innerlijke bron van wijsheid. Het is een reis die ons meeneemt naar de geheime gebieden van de menselijke natuur: naar de wortels van vooroordeel, onverdraagzaamheid, ongeduld en tegenzin; naar de bron van hoogmoed, arrogantie, minachting en spot. Ze komen alle voort uit illusies van afgescheidenheid en het verkeerde besef van het zelf, waardoor we denken dat we daar beter van worden. Maar met de hulp van onze meedogende gids kunnen we leren elke houding te doorzien die we aannemen tegenover de persoonlijkheden van andere mensen – tegenover de verborgen Meester in ieder van hen. Daar ligt ons ware belang, want het is de manier waarop we ons voegen in de rijen van degenen die kennis van goddelijke dingen hebben. Met zo’n inzicht krijgen we toegang tot de bewakers van de mensheid – in het heiligdom van onze diepste contemplatie.
Willen we worden geoefend in het ontwikkelen van onze latente vermogens? Er schuilt geen kracht in het gehecht zijn aan de bekwaamheid van het bereiken van zichtbare resultaten – alleen zwakheid. De oefening die het meest nodig is om te leren met de natuur mee te werken, is zelfbeheersing. De opdracht waarvoor de meesters onze medewerking nodig hebben is dat we met elkaar en met onze hele omgeving leren samenwerken. Het klinkt als een paradox maar echte leerlingen worden geoefend door toe te laten dat ze zichzelf misleiden: door vooroordelen ten opzichte van verschijnselen, door anderen onwaardig te achten en op hen neer te zien. Dit stelsel van oefening wordt gebruikt om de hele innerlijke natuur naar buiten te brengen, om elk aspect te laten zien dat het ego heeft verborgen en dit te toetsen – zodat de leerling kan ontdekken hoe hij zichzelf misleidt.
Dezelfde manier van ontdekken heeft velen van ons ertoe gebracht in contact te treden met andere gelijkgestemde onderzoekers om ertoe bij te dragen de theosofische beweging levend te houden. Maar haar leven hangt er niet vanaf hoeveel filosofie en religie we studeren of hoe goed we de leringen kunnen uitleggen. Het hangt ervan af hoe toegewijd we zijn bij het navolgen van het voorbeeld van de grootste voorvechtster van de beweging. In plaats van vooroordelen te koesteren over het karma van een ander, zouden we zo verstandig moeten zijn om iets van de ware persoon, onze wezenlijke menselijkheid te laten oproepen. We zouden begrip moeten hebben voor de beproevingen die we allemaal ervaren bij het ontmaskeren van onze zelfmisleiding. En we zouden ons moeten herinneren waarom we werkelijk hier zijn – nl. om de geest van mededogen tot een levende kracht in ons leven te maken.