Ziekte: een geestelijke, mentale en fysieke ervaring
Robert W. Bonnell
Alle levensrijken bewegen zich in stijgende lijn, bij sommige is dat duidelijker dan bij andere, maar alle zijn in beweging krachtens het goddelijke beginsel in hen. Deze opgaande impuls, die van geestelijke aard is, is erop gericht alle leven te verheffen tot hogere niveaus van expressie. Omdat iets in ons wezen universeel is, hebben we deel aan het wel en wee waarmee het ‘uitwerken’ van het kosmisch plan gepaard gaat. Zo’n samengaan vraagt om voortdurende veranderingen en aanpassingen in onze opvattingen. Omdat deze ontwikkelingen niet altijd op soepele wijze kunnen worden gevolgd, ontstaan er lichamelijke en cellulaire afwijkingen. Veranderingen zijn noodzakelijk, want ze vormen de basis tot vooruitgang en zijn onmisbaar voor de eenwording van de menselijke constitutie op weg naar geestelijke eenheid.
In het rijk van de mens is het het geestelijke of hogere denkvermogen dat de goddelijke impulsen ontvangt en op zijn beurt doorgeeft aan de lagere of uiterlijke sferen. Omdat de scheppende impuls tot uitdrukking komt op de gebieden van het stoffelijk brein en lichaam, roept dit reacties op van verschillende aard die een verscheidenheid van emoties tot gevolg hebben, afhankelijk van de ontvankelijkheid van het lagere denkvermogen. Deze reacties kunnen zich zowel voordoen als samenhangend (in harmonie) of als onsamenhangend (in disharmonie). Het onvermogen van het stoffelijk brein om deze impuls naar zijn ware aard te verwerken, veroorzaakt disharmonie en heeft lichamelijke en mentale ziekte tot gevolg.
Om menselijke problemen, waaronder ziekten, te kunnen begrijpen is een breed en intuïtief inzicht nodig. Zoals men een boek niet kan lezen door het oog van een naald, zo kan het Levensboek niet volledig worden gelezen door het kijkgat van het hersenverstand of in het duister van de persoonlijkheid. Men moet zoeken naar ruimere openingen van filosofische of onpersoonlijke aard. Ziekte als een geestelijke ervaring ligt op het terrein van het abstracte, maar er is niets onlogisch aan het abstracte; het te begrijpen vereist echter eerder intuïtie dan intellect. Elk onderzoek van het leven moet de abstracte, geestelijke zienswijze omvatten en dat leidt tot het besef dat van de drie levensgebieden het stoffelijke het gebied is van de gevolgen en reacties. De oorspronkelijke oorzaak of handeling ligt daar niet.
In het levensdrama is het geestelijke denkvermogen de toneelschrijver, het stoffelijke brein de acteur en het lichaam of het stoffelijke gebied het toneel waarvan het decor voortdurend moet worden veranderd om tegemoet te komen aan de eisen van het toneelstuk. Ziekte is een reactie op een overheersende gemoedsgesteldheid. We moeten in gedachten houden dat termen als stoffelijk brein of hersenverstand niet betekenen dat het denkvermogen zich in de stoffelijke hersenen bevindt, want zowel de hogere als de lagere aspecten van het denken bevinden zich voor een groot deel op het gebied van de waarneming. De functie van de hersenen, die uit niets anders bestaan dan een hoeveelheid zenuwweefsel, is het teweegbrengen en in stand houden van fysiologische zenuwimpulsen. De perioden na de dood van persoonlijk lijden, van bespiegelingen en geluk zijn bewuste ervaringen die wijzen op het bestaan van een zekere mate van analytisch bewustzijn los van de hersenen.
Alle normale evolutieprocessen bereiken eerst de individualiteit door middel van het geestelijk denkvermogen, zodat alle fysieke reacties in zekere zin voortkomen uit een geestelijke impuls. Ziekte is misschien de meest voorkomende van al deze reacties die men ervaart. In het algemeen worden ze door de betrokkenen niet bewust herkend als geestelijke ervaringen, omdat ze op een hoger gebied van bewustzijn werken, buiten het bereik van de stoffelijke zintuigen. In onze huidige staat van bewustzijn koesteren we emoties aan beide zijden van het mentale vlak; we hebben tezelfdertijd deel aan het geluk van de geestelijke natuur en de hartstocht van aardse begeerten. Het lagere, bewuste denken is de sfeer waarin disharmonie ontstaat. Het is dat aspect dat te maken heeft met fysieke betrekkingen en kwalen en ondergaat als zodanig de reacties van het verontruste lichaam. Zoals het stoffelijk gebied het toneel is waarop het levensdrama wordt opgevoerd, zo is het stoffelijk lichaam het toneel waarop het drama van ziekte zich voltrekt. Het lichaam, of wat zich daarin bevindt, is niet de oorzaak van ziekte; als werkingsveld of ontvangstation van hogere tegenstrijdige krachten, reageert het defensief op de binnenstromende vibraties en emoties.
Wat algemeen wordt gezien als ziekte is in feite de inspanning van het lichaam om zich tegen die invasie te beschermen. Alle reacties, zoals pijn, koorts, verstoppingen, ontstekingen, verkoudheid, tumoren, slijmvorming, oedeem, hoest, braken en diarree, zijn geen destructieve maar eerder constructieve werkingen. Deze afwijkingen kunnen worden vergeleken met het zich oprollen van een slang als er gevaar dreigt. Het oprollen is niet het gevaar of de afwijking, maar een reactie op gevaar of afwijking. Opgerold zijn is niet de normale houding van een slang, maar in bepaalde omstandigheden is het volkomen normaal. Zo zijn koorts, verkoudheid, tumoren, hartvergrotingen, enzovoort, niet de normale toestand, maar in bepaalde omstandigheden zijn ze niet alleen normaal maar noodzakelijk voor het leven van het lichaam.
Het wetenschappelijk onderzoek van deze tijd speurt intensief naar de oorzaken van lichamelijke kwalen van de mens, maar het onderzoek is voor het grootste deel beperkt tot het stoffelijk gebied dat op zijn best alleen de gevolgen kan onthullen. Dat nieuwe ontdekkingen afwijken van de oude afgedankte is niet zonder meer een aanwijzing dat men iets oorzakelijks heeft gevonden. Veel onderzoek is als een draaimolen die ronddraait maar nergens heengaat. De oorspronkelijke oorzaak van wat ook, ziekten inbegrepen, kan niet in de materiële sfeer van het leven worden gevonden, die uit zichzelf niet kan scheppen – het ontbreekt haar eenvoudig aan de middelen daarvoor. Het is niet het gebied van het ‘scheppende’ maar van het ‘geschapene’. Ziekte en de oorzaak van ziekte bevinden zich op verschillende gebieden, en het ene is de reactie op het andere. Het toekomstig onderzoek moet de mens gaan zien als een product van het goddelijke, dat in zich de eigenschappen bezit van zowel geest als stof, en moet tot het besef leiden dat disharmonie slechts het gevolg kan zijn van het uitwerken van het conflict tussen geest en stof. De christelijke symboliek zinspeelt hierop in het martelaarschap van de kruisiging en de daaropvolgende triomf van de opstanding: de innerlijke christus tegenover het uiterlijke lichaam, het hogere tegenover het lagere.
Het grootste dilemma van deze tijd is het gevolg van het feit dat men gevolgen ziet als oorzaken. Gevolgen kunnen gevolgen veroorzaken binnen het stoffelijke gebied, maar de eerste oorzaak kan men nooit op het stoffelijke gebied vinden. Daarom zijn alle fysieke processen, waaronder ziekte, een reactie op niet-fysieke prikkels. Met deze ideeën hangen twee conclusies samen:
(1) Lichamelijke ziekte heeft zelden een lichamelijke oorzaak;
(2) Elke stoffelijke invloed van buitenaf die het lichaam beroert, kan geen eerste oorzaak zijn, hoever die ook van het lichaam is verwijderd.
Deze tweede conclusie lijkt misschien tegenstrijdig als de ziekte bijvoorbeeld het gevolg is van een auto-ongeluk, maar ook hier is de wet van toepassing, zij het in meer abstracte zin. Want wat is tenslotte de ware aard van een ongeluk? Is het toeval of pech? Een dergelijke zuiver fysieke en bijgelovige interpretatie kan nooit tot begrip leiden omdat het de metafysische kant buiten beschouwing laat. Alle leven volgt een plan dat een doel dient; daarom gebeurt er niets dat van enige betekenis is zonder oorzaak of reden. Als voorts het ongeluk plaatsvond in een bepaalde straat en we bedenken dat een aspect van het denkvermogen geestelijk (dus visionair) is, waarom gaf dat ons dan niet de wenk ons elders te begeven? Of het ongeluk was nodig voor de ervaring, of het lagere denkvermogen dat technisch verantwoordelijk is was niet ontvankelijk voor de hogere aanwijzingen. In beide gevallen is er bij het ongeluk sprake van geestelijke leiding en van een zinvolle aanpassing. Deze houding lijkt misschien fatalistisch, maar ze erkent eenvoudig dat er zowel in de onaangename momenten als in de aangename geestelijke krachten werkzaam zijn. We kunnen aan beide gevallen een heilzame werking niet ontzeggen, evenmin kunnen we de rechterhand loven en de linker hekelen omdat we rechtshandig zijn. Beide zijn even noodzakelijk in bepaalde gevallen en beide dienen op een bepaald moment een innerlijke behoefte.
Het lichaam vertoont reacties of gevolgen (symptomen, kwaal of ziekte genoemd) want dat is alles wat het tot uitdrukking kan brengen. Omdat het deel uitmaakt van de stoffelijke wereld kan het de oorzaak van wat ook niet vasthouden. Alles wat het kan doen is ontvangen en reageren overeenkomstig zijn opnemingsvermogen. Ziekte vertegenwoordigt dus de emotionele neerslag in het fysieke, als gevolg van de tijdelijke strijd tussen het hogere denkvermogen (wat we zouden moeten doen) en het lagere denken (wat we doen). In de toekomst zullen we dit soort strijd zijn ontgroeid als de volledige eenwording van de lagere en hogere aspecten van het denken heeft plaatsgevonden.
Ziekte duidt echter niet op een slecht of verkeerd geleid leven en evenmin op een totale mislukking van ons streven naar een evenwichtig bestaan. Het wijst op onvolmaaktheid, wat natuurlijk is in dit stadium van geestelijke groei. Ziekte brengt ook iets anders voort dan pijn en ellende – een diepere levensopvatting. Het lagere denken, gekortwiekt door fysieke afwijkingen, staat meer open en is meer idealistisch, wat de belangrijkste voorwaarden zijn voor een ruimere visie en een ruimer begrip. Het lagere verstand wordt gematigd en meer tot nadenken gestemd als gevolg van de lichamelijke verstoring. Zijn vertrouwen en gevoel van zekerheid zijn zo geschokt dat het elders troost zoekt. Dat geldt meer in het bijzonder voor chronische aandoeningen, maar alle vormen van slechte gezondheid leiden tot een serieuzer en beschouwend denkpatroon.
Men zou zich kunnen afvragen of ziekte en andere vormen van mentaal en fysiek lijden nodig zijn voor geestelijke groei. Om te beginnen is er enige aansporing nodig om de mens vooruit te brengen, en wel door middel van het doorbreken van verstarde levens- en denkwijzen. In de meeste gevallen, maar niet altijd, neemt deze stimulans de vorm aan van ziekte of andere moeilijkheden. Verder is het niet ons ware zelf dat lijdt. Het ware zelf wordt geestelijk versterkt door de eenmakende werking die het gevolg is van de tegenstrijdigheden van beide denkvermogens. De neerslag van de strijd ligt alleen in de lagere structuren, in het stoffelijk lichaam en het lagere denken.
Al eeuwenlang heeft het lagere denken zich bewust beziggehouden met het gebied van het stoffelijke en nu, dankzij onze evolutionaire positie, worden we ons langzaamaan bewust van ruimere perspectieven van geestelijk begrip. Door onze levenservaringen breidt het lagere denken zich voortdurend uit en neemt het de kenmerken van zijn hogere tegenhanger over, maar in het begin is de grote kracht die voortkomt uit de hogere contacten voor onze lagere elementen vreemd en onaantrekkelijk. Het samensmelten van beide aspecten van onze natuur verloopt niet altijd even vriendelijk. Een voortdurende heroriëntatie van het lagere denken en het lichaam is nodig om deze hogere uitbreiding te verwezenlijken. Het heeft veel weg van de reorganisatie van een automobielfabriek als een nieuw automodel in productie gaat. De mechanische elementen moeten worden gewijzigd en dat vraagt om bijstelling. Aanpassing heeft problemen tot gevolg en in sommige gevallen leiden problemen tot ziekte. Ook in de mens kunnen de problemen van aanpassing om aan een hogere behoefte te voldoen leiden tot ziekte of het slecht functioneren van verschillende lichamelijke en mentale uitingen.
Voor het lichaam, of meer in het bijzonder voor de cel, zijn de reacties als gevolg van ziekte zowel creatief als beschermend. Wat is een cel? Het is meer dan protoplasma; het is een individueel leven dat bestaat uit het goddelijke, uit ziel en vorm. Ze verschilt van de mens – zoals dat met de leden van alle andere rijken het geval is – dankzij het tussenliggende beginsel: de ziel. Al kan haar beperkte zielenbewustzijn zich slechts in celvorm tot uitdrukking brengen, ze is wat oorzaak en doel betreft fundamenteel gelijk aan alle andere levensvormen. Alle levens zijn slechts specialisaties van het Ene, maar verbonden door een gemeenschappelijke oorsprong en bestemming.
Door het ziekteproces en de daaruit voortvloeiende poging tot bescherming ondergaat de cel veranderingen. Veranderingen als gevolg van ervaring leiden tot vooruitgang en vooruitgang betekent dat men geestelijk vordert. Ons lichaam is een samenstel van levens (cellen) dat het zijn bipolariteit verleent – een vermenging van tegenstellingen omdat het enerzijds een uitbreiding is van het goddelijke in de stof en anderzijds een voertuig waardoor de lagere graden van bewustzijn van de cel deel kunnen hebben aan de hogere organisatie die door de menselijke structuur wordt vertegenwoordigd. Daarom dient ziekte, zelfs op het stoffelijk gebied, zowel een productief als een nuttig doel.
Alle leven beweegt zich naar de vervulling van een geestelijk idee en hoe sneller we dit beseffen, des te sneller krijgt ons leven een innerlijke betekenis en richting. We moeten blijven vasthouden aan het geloof, door krachtsinspanning en begrip, dat alle menselijke problemen geestelijk getint zijn, ondanks hun stoffelijke vorm. Dit besef zal niet noodzakelijkerwijs leiden tot een spontane immuniteit tegen ziekte, maar zal er een zekere verdienste en betekenis aan toekennen die boven de onaangename kant uitgaan. Ziekte moet worden gezien als een levenservaring die even waardevol is voor de ziel als het tegendeel, want alle ervaringen zullen ten slotte de individuele synthese van het geestelijke tot stand brengen.
Filosofisch gezien kunnen we zegenrijke en pijnlijke ervaringen niet scheiden, want beide dienen in verschillende mate hetzelfde doel; ze dienen hun tijd uit en verdwijnen dan even natuurlijk als ze zijn gekomen. Dat betekent niet dat we ziekten moeten zoeken als een geestelijke stimulans, maar als we ermee te maken krijgen, moeten we de essentiële kant ervan niet uit het oog verliezen. Dat we hulp zoeken bij dergelijke ongemakken is begrijpelijk en soms nodig, maar dat moet gepaard gaan met een dieper besef: dat de energieën die het middel verschaffen waardoor we uitdrukking geven aan disharmonie doordat we niet tegemoetkomen aan de wijsheid van het hogere denken, juist die energieën zijn die ook het leven schenken en in stand houden.