Helena Petrovna Blavatsky
Kirby van Mater
[Honderd jaar geleden, op 8 mei 1891, overleed H.P. Blavatsky, de stichtster van de Theosophical Society. Aan haar leven en haar werk zal een extra nummer van Sunrise, dat later in het jaar verschijnt, geheel zijn gewijd.
Omdat in de maand mei in de hele wereld haar heengaan van nu honderd jaar geleden zal worden herdacht, willen we al in dit nummer aandacht schenken aan dit feit en wel met een artikel van Kirby Van Mater, gevolgd door een artikel van H.P. Blavatsky zelf, in enigszins verkorte vorm, dat voor het eerst verscheen in het tijdschrift Lucifer van 15 november 1889. – Red.]
Helena Petrovna Blavatsky werd 160 jaar geleden in Rusland geboren en overleed in haar zestigste jaar op 8 mei 1891 in Londen. Deze maand willen wij weer voor de geest roepen wat ze tot stand bracht – zij die het uiterste van zichzelf gaf om de vergeten geestelijke waarheden omtrent het heelal en de mens opnieuw onder de aandacht van het grote publiek te brengen.
Ze leefde in een kritieke tijd in de geschiedenis, het gloren van een nieuwe dag in denken en handelen. Om de heersende negentiende-eeuwse opvattingen een geestelijke impuls te geven, verklaarde ze in klinkende taal dat de mens, evenals de wereld om hem heen, in diepste wezen goddelijk is, dat alle leven, van atoom tot kosmos, een eenheid vormt, en dat alle wezens zich ontwikkelen, groeien en zich in een proces van voortdurende wording bevinden. In haar boeken en geschriften verwees ze veelvuldig naar de oosterse godsdiensten en legenden, omdat daarin de eeuwige waarheden duidelijker naar voren kwamen. Maar ze putte uit alle culturen en filosofieën om aan te tonen dat deze begrippen geen nieuwe onthullingen waren, maar slechts een nieuwe weergave van zeer oude ideeën die aan de mensheid van alle tijden bekend waren. Voor zichzelf eiste ze geen speciale plaats op, behalve die van iemand die deze tijdloze waarheden verzamelde om ze ter beschikking te stellen van een wereld die meer en meer materialistisch werd.
Ze werd door de jaren heen genadeloos aangevallen in de pers door hen die de oprechtheid van haar karakter of de betekenis van haar boodschap niet herkenden – een omstandigheid die tot op heden voortduurt, zo levenskrachtig is wat zij schreef en tot stand bracht. Ondanks die aanvallen, bleef ze wijzen op dwalingen, waar ze die ook ontdekte, voer uit tegen de dogmatische wetenschap en godsdienst in hun onderlinge strijd, en spaarde de spiritisten van haar tijd niet die in de ban waren van hun eigen experimenten. Maar in plaats van H.P. Blavatsky te verdedigen, wier werk zichzelf rechtvaardigt, kunnen we beter naar voren brengen wat zij op zo schitterende wijze heeft geschonken en herinneren aan de moed en de opoffering die ze daarbij tentoonspreidde.
Ze schreef bijna onafgebroken, elke dag vanaf de stichting van de Theosophical Society in 1875 tot aan haar dood. De eerste werken die verschenen, Isis ontsluierd (1877) en De geheime leer (1888), beide in twee omvangrijke delen, delven diep in wetenschap, godsdienst en filosofie, de oude zowel als de moderne, om de aard en de bestemming van mens en kosmos te beschrijven en te onthullen en om alle mensen te doen zien waarop hun waardigheid als eeuwige geestelijke wezens berust. Later publiceerde ze De sleutel tot de theosofie in antwoord op vragen over theosofie en de Theosophical Society. Het laatst verscheen De stem van de stilte, een boekje dat voorschriften geeft voor het dagelijks leven, als tegenhanger van haar meer intellectuele werken. Toen ze in 1879 in India was, richtte ze het tijdschrift The Theosophist op, en later in Engeland begon ze in 1887 met Lucifer. Naast haar betrokkenheid met theosofische zaken, schreef ze voor menig tijdschrift en voerde ze een uitgebreide correspondentie.
Het is niet mogelijk om de betekenis van een leven te beoordelen, maar er verschijnen bij tijden die zeldzame figuren, wier lot het is bij te dragen aan de vooruitgang van de maatschappij, en hun pogingen daartoe klinken en weerklinken en nemen in kracht toe met het voortschrijden van de tijd. De geschriften van H.P. Blavatsky worden heden in ruimere mate aanvaard dan toen ze bijna een eeuw geleden werden gepubliceerd. De opvattingen van de mensheid zijn veranderd en de mensen zoeken openlijk naar de universele beginselen die zij opnieuw onthulde. De muren van bekrompen vooroordeel zijn aan het afbrokkelen onder de toenemende kracht die een eeuw lang door het assimileren van deze ideeën is opgewekt. Zij opende als geen ander de deur naar de oosterse godsdienst en filosofie en wees op dezelfde denkbeelden in het erfdeel van het Westen. Door sommigen misbruikt en geëerbiedigd door anderen, zijn deze ideeën in de wereldcultuur doorgedrongen en zullen dit blijven doen in de volgende eeuw. In deze maand van haar heengaan gedenken wij met dankbaarheid het werk en de inspanningen van mevrouw Blavatsky en de belangrijke gevolgen die daardoor zijn teweeggebracht.