Het totaalbeeld
Jim Belderis
Wat zijn wij mensen? Grote denkers hebben zich door de hele geschiedenis heen met deze vraag beziggehouden. De meeste definities leggen de nadruk op ons verstandelijk vermogen. We worden omschreven als wezens die kunnen denken, ideeën kunnen begrijpen en conclusies kunnen trekken: mensen zijn verstandelijke wezens. Maar de aard van definities is juist het stellen van grenzen, en als we te maken hebben met iets dat niet in woorden kan worden gevangen, kunnen definities alleen maar een deel van het beeld weergeven.
Misschien vormt het verstand een heel groot deel van het beeld van de mens: we gebruiken dit het grootste deel van onze tijd. Maar wat bepaalt de richting waarin we denken? Als er iets in ons is dat de wijsheid bezit om goed van kwaad te onderscheiden, dan moet een deel van onze natuur in het verleden de ervaring van het maken van fouten hebben opgedaan en van die fouten hebben geleerd. De wijsheid die uit zulke ervaringen is verkregen, staat bekend als de stem van het geweten, die ons verstand kan leiden en dit vaak ook doet.
Bedenk eens hoe vaak we proberen het goede te doen . . . en ten slotte toch het verkeerde doen. Waarom leidt ons geweten ons soms op een dwaalspoor? Eenvoudig omdat er altijd gebieden zijn waarop ons geweten geen ervaring heeft. En juist door het maken van fouten krijgen we de gelegenheid om ervaring op te doen. In dit licht is wijsheid afhankelijk van ons geweten en van onze bereidheid om steeds beter te luisteren naar zijn stem, op zijn leiding te vertrouwen, en niet bang te zijn om fouten te maken.
Een van onze veel voorkomende fouten is de zaken uitsluitend uit ons eigen gezichtspunt te zien, en een hekel te hebben aan mensen met andere opvattingen. Zelfs al zegt de stem van het geweten ons dat dit verkeerd is en verdraagzaamheid goed, we willen vaak niet luisteren naar personen die het met ons oneens zijn. Het lijkt erop dat we de ervaring van nog veel meer levens nodig zullen hebben voor we deze les zullen leren.
Maar er is nog een hogere stem in ons die dit al weet – de stem van de intuïtie. Ergens in ons is een heel subtiel bewustzijn aanwezig dat ons in verbinding brengt met de hele natuur, waar alle stukjes van de legpuzzel in elkaar passen en ons een volledig beeld geven. Zonder dat we naar een bepaald gezichtspunt toe hoeven te redeneren, krijgen we een kant en klaar inzicht in het geheel: de synthese van alle opvattingen. En omdat het werkterrein van de intuïtie voorbij de grenzen van woorden ligt, zijn we het meest intuïtief als de stroom van woorden stokt: in de stilte horen we de stem van de stilte.
Toch kan intuïtie ook door het geweten op gang worden gebracht, door het zachte gefluister van een hoger deel in ons, dat ons zegt het goede te doen voor anderen, meer rekening met hen te houden, te proberen hen beter te begrijpen, ons hart en ons verstand open te stellen voor de gevoelens van anderen en voor hun kijk op de dingen. Met deze hogere motieven als gids kan zelfs het verstand de intuïtie aanwakkeren. Want als we werkelijk bereid zijn om naar elkaar te luisteren, om ons gebruikelijke gedachtepatroon te doorbreken, en ons denken te richten op dat ene centrum waaruit alle intuïtie voortkomt, dan beginnen we al intuïtief de eenheid van alle wezens aan te voelen. Op dit vermogen moeten we de nadruk leggen, niet bij het beschrijven van onszelf, maar als we onszelf de ruimte willen geven om buiten de grenzen van het verstand te gaan: om op ons gevoel van goed en kwaad te kunnen vertrouwen, om naar elkaar te luisteren met een ontvankelijk verstand en een open hart, en intuïtief een totaalbeeld te krijgen waarvan ieder van ons deel uitmaakt.