5. Bijeenkomst 7 februari 1889
Lansdowne Road 17, Londen, W., voorzitter W. Kingsland.
Stanza 2 (vervolg)
Sloka 3. Het uur had nog niet geslagen; de straal was nog niet in de kiem geschoten; de matripadma (moederlotus) was nog niet gezwollen.
De straal van de ‘eeuwige duisternis’ wordt, zodra hij is uitgezonden, een straal van schitterend licht of leven, en schiet in de ‘kiem’ – het punt in het wereld-ei, dat stof in haar abstracte betekenis symboliseert.1
1. De geheime leer, 1:88.
Vr. Is het punt in het wereld-ei hetzelfde als het punt in de cirkel, de ongemanifesteerde logos?
Antw. Beslist niet: het punt in de cirkel is de ongemanifesteerde logos, de gemanifesteerde logos is de driehoek. Pythagoras spreekt over de nooit gemanifesteerde monade die in afzondering en duisternis leeft; wanneer het moment daarvoor aanbreekt, straalt ze uit zichzelf een, het eerste getal. Wanneer dit getal afdaalt, brengt het twee voort, het tweede getal, en twee brengt op zijn beurt drie voort, waarmee een driehoek is gevormd, de eerste complete geometrische figuur in de wereld van vorm. Deze ideële of abstracte driehoek is het punt in het wereld-ei, dat na ontkieming en na drie stappen zal beginnen uit het ei de driehoek te vormen. Dit is Brahma-Vach-Viraj in de hindoefilosofie en kether-chokhmah-binah in de Zohar. De eerste gemanifesteerde logos is de potentia, de niet-onthulde oorzaak; de tweede, de nog latente gedachte; de derde, de demiurg, de actieve wil die uit zijn universele zelf het actieve gevolg ontwikkelt, dat op zijn beurt op een lager gebied de oorzaak wordt.
Vr. Wat is eeuwige duisternis in de hier gebruikte betekenis?
Antw. Volgens mij betekent eeuwige duisternis het altijd onkenbare mysterie achter de sluier – in feite parabrahman. Zelfs de logos kan slechts mulaprakriti zien, hij kan niet zien wat er achter de sluier is. Dat is de ‘eeuwig onkenbare duisternis’.
Vr. Wat is in dit verband de straal?
Antw. Ik zal het kort samenvatten. We hebben het gebied van de cirkel, waarvan het oppervlak zwart is, het punt in de cirkel is potentieel wit, en dit is het eerste beeld dat onze geest zich kan vormen van de onzichtbare logos. ‘Eeuwige duisternis’ is eeuwig, de straal is periodiek. Nadat de straal uit dit centrale punt is geschoten en de kiem heeft doordrongen, wordt ze weer teruggetrokken in dit punt en ontwikkelt de kiem zich tot de tweede logos, de driehoek in het wereld-ei.
Vr. Welke stadia van manifestatie zijn er?
Antw. Het eerste stadium is het verschijnen van het potentiële punt in de cirkel – de ongemanifesteerde logos. Het tweede stadium is het naar buiten schieten van de straal uit het potentiële witte punt, waardoor het eerste punt wordt voortgebracht, dat in de Zohar kether of sefira wordt genoemd. Het derde stadium is het voortbrengen van chokhmah en binah uit kether, waardoor de eerste driehoek ontstaat, die de derde of gemanifesteerde logos is – met andere woorden, het subjectieve en objectieve heelal. Vervolgens zullen uit deze gemanifesteerde logos de zeven stralen voortkomen, die in de Zohar de lagere sefiroth worden genoemd en in het oosterse occultisme de oorspronkelijke zeven stralen. Daaruit zullen de ontelbare reeksen hiërarchieën voortkomen.
Vr. Is de hier genoemde driehoek dat waarnaar u verwijst als de kiem in het wereld-ei?
Antw. Ja inderdaad. Maar u moet bedenken dat er zowel een heelal-ei als een zonne-ei bestaat (en nog andere), en dat het nodig is om elke uitspraak erover nader te specificeren. Het wereld-ei drukt abstracte vorm uit.
Vr. Kan men abstracte vorm de eerste manifestatie van het eeuwig vrouwelijke beginsel noemen?
Antw. Het is de eerste manifestatie, niet van het vrouwelijke beginsel, maar van de straal die voortkomt uit het centrale punt dat volkomen geslachtloos is. Er is geen eeuwig vrouwelijk beginsel, want deze straal brengt de verenigde latente kracht van beide geslachten voort, maar is in geen geval óf mannelijk óf vrouwelijk. Pas als deze in de stof valt, en de driehoek een vierkant wordt, de eerste tetraktis, zal de laatstgenoemde differentiatie optreden.
Vr. Dan is het wereld-ei dus even geslachtloos als de straal?
Antw. Het wereld-ei is eenvoudig het eerste stadium van manifestatie, ongedifferentieerde oorspronkelijke stof, waarin de scheppende levenskiem haar eerste spirituele impuls ontvangt; potentialiteit wordt potentie.
Stof wordt alleen bij wijze van metafoor als vrouwelijk beschouwd, omdat ze ontvankelijk is voor stralen van de zon die haar bevruchten en zo alles voortbrengen wat er op haar oppervlak groeit, dat wil zeggen op het laagste gebied. Aan de andere kant moet de oorspronkelijke stof worden beschouwd als substantie, en men kan er in geen geval een geslacht aan toekennen.
Het ei betekent dus, op welk gebied ervan u ook doelt, de altijd bestaande ongedifferentieerde stof die strikt genomen helemaal geen stof is maar, zoals wij dat noemen, de atomen. Stof is vernietigbaar in haar vorm terwijl atomen absoluut onvernietigbaar zijn, want ze zijn de kwintessens van substanties. En hier bedoel ik met ‘atomen’ de oorspronkelijke goddelijke eenheden, niet de ‘atomen’ van de moderne wetenschap.
Zo is ook de ‘kiem’ beeldspraak; de kiem is overal, evenals de cirkel waarvan de omtrek nergens is en het centrum overal. Het betekent dus alle kiemen, dat wil zeggen de ongemanifesteerde natuur, of het totale scheppende vermogen dat gaat emaneren, en dat door de hindoes Brahma wordt genoemd, hoewel het op ieder gebied een andere naam heeft.
Vr. Is de matri-padma het eeuwige of het periodieke ei?
Antw. Het eeuwige ei; het zal pas periodiek worden wanneer de straal van de eerste logos uit de latente kiem zal zijn geschoten in de matripadma die het ei is, de schoot van het heelal dat zal zijn. Naar analogie kan de fysieke kiem in de vrouwelijke cel niet eeuwig worden genoemd, hoewel de latente geest van de kiem verborgen in de mannelijke cel in de natuur wel zo kan worden genoemd.
Sloka 4. Haar hart had zich nog niet geopend zodat de ene straal het kon binnengaan, om vandaar, als drie in vier, in de schoot van maya te vallen.
Maar wanneer het uur slaat, en ze ontvankelijk wordt voor de inwerking – door middel van fohat – van het goddelijk denken (de logos, of het mannelijk aspect van de anima mundi, alaya) – opent haar hart zich.1
1. De geheime leer, 1:89.
Vr. Is de uitdrukking ‘de inwerking – door middel van fohat – van het goddelijk denken’ niet van toepassing op een later stadium van differentiatie?
Antw. Fohat, als een aparte kracht of entiteit, is een latere ontwikkeling. ‘Fohatisch’ [door middel van fohat] is een bijvoeglijk naamwoord en kan in een ruimere betekenis worden gebruikt. Fohat als zelfstandig naamwoord, of entiteit, ontspringt aan een fohatische eigenschap van de logos. Elektriciteit kan niet worden opgewekt uit iets wat geen elektrisch beginsel of element in zich heeft. Het goddelijk beginsel is eeuwig, de goden zijn periodiek. Fohat is de sakti of kracht van het goddelijk denkvermogen. Brahma en fohat zijn twee aspecten van het goddelijk denkvermogen.
Vr. Is de toelichting op deze stanza niet bedoeld om enig inzicht in het onderwerp te geven door te spreken over overeenkomsten in een veel later evolutiestadium?
Antw. Precies; het is al verschillende keren gezegd dat de toelichtingen op het eerste deel bijna uitsluitend betrekking hebben op de evolutie van het zonnestelsel. De schoonheid en de wijsheid van de stanza’s is dat ze op zeven verschillende gebieden kunnen worden uitgelegd, waarbij het laatste gebied, op grond van de universele wet van overeenkomsten en analogie, in zijn meest gedifferentieerde, grove, en fysieke aspect, een weerspiegeling is van het proces dat plaatsvindt op het eerste of zuiver spirituele gebied. Laat ik eens en voor altijd verklaren dat de eerste stanza’s gaan over het ontwaken uit pralaya en niet alleen betrekking hebben op het zonnestelsel, terwijl deel 2 alleen onze aarde betreft.
Vr. Kunt u ons zeggen wat het woord fohat werkelijk betekent?
Antw. Dit is een Altaïsch samengesteld woord en heeft vele betekenissen. Het woord pho, of fo, is in het Chinees de aanduiding voor de ‘dierlijke ziel’, de levengevende nefesh of de levensadem. Sommigen zeggen dat het is afgeleid van het Sanskriet ‘bhu’, dat bestaan betekent, of beter gezegd de essentie van bestaan. Svayambhu betekent zowel Brahma als mens. Het betekent zelf-bestaan en op zichzelf bestaand, dat wat eeuwigdurend is, de eeuwige adem. Als sat de potentialiteit is van het zijn, dan is pho de potentie van het zijn. De betekenis hangt echter geheel af van de plaats van het accent. Nogmaals, fohat houdt verband met mahat. Hij is de weerspiegeling van het universele denkvermogen, de synthese van de ‘zeven’ en van de intelligenties van de zeven scheppende bouwers, of, zoals wij ze noemen, de kosmokratores. Daarom zijn leven en elektriciteit in onze filosofie één, zoals u zult begrijpen. Men zegt dat het leven elektriciteit is, en als dat zo is, dan is het ene leven de essentie en wortel van alle elektrische en magnetische verschijnselen op dit gemanifesteerde gebied.
Vr. Waarom zegt men dat Horus en de andere ‘zonnegoden’ werden geboren ‘uit een onbevlekte moeder’?
Antw. Op het eerste gebied van differentiatie bestaat geen geslacht – om gemakshalve die term te gebruiken – maar beide geslachten bestaan potentieel in de oermaterie. Stof (materie) is de wortel van het woord ‘moeder’ en is daarom vrouwelijk, maar er zijn twee soorten stof. De ongedifferentieerde oermaterie wordt niet door een daad in tijd en ruimte bevrucht, want vruchtbaarheid en productiviteit zijn daaraan inherent. Daarom wordt dat wat op grond van die inherente kracht emaneert of wordt geboren, niet daaruit maar door middel daarvan geboren. Anders gezegd, die kracht of eigenschap is de enige oorzaak dat dit iets zich manifesteert door middel van zijn voertuig; terwijl de moeder-stof op het fysieke gebied niet de actieve oorzaak is maar het passieve middel en instrument van een onafhankelijke oorzaak.
Volgens de christelijke leer van de onbevlekte ontvangenis – een verstoffelijking van de metafysische en spirituele ontvangenis – wordt de moeder eerst bevrucht door de heilige geest en wordt het kind uit haar, niet door middel van haar, geboren. ‘Uit’ betekent dat er een begrensd en aan voorwaarden gebonden uitgangspunt is en dat de geboorte moet plaatsvinden in ruimte en tijd. ‘Door middel van’ is van toepassing op eeuwigheid en oneindigheid, en ook op het eindige. De grote adem trilt door de ruimte, die grenzeloos is, en is in, niet vanuit, de eeuwigheid.
Vr. Hoe wordt de driehoek een vierkant, en het vierkant een zeszijdige kubus?
Antw. Volgens de occulte en pythagorische meetkunde verenigt de tetrade alle bouwstoffen waaruit de kosmos wordt voortgebracht in zich. Het punt, of de één, verlengt zich tot een lijn – de twee; een lijn tot een vlak, drie; en het vlak, triade of driehoek, wordt omgezet in een vast lichaam, de tetrade of de vier, door het erboven geplaatste punt. Kabbalistisch uitgedrukt emaneren chokhmah en binah, die samen synoniem zijn met mahat in de Purana’s van de hindoes, uit kether, ofwel sefira, het punt, en deze triade brengt, afdalend in de stof, het tetragrammaton, de tetraktis, voort, en ook het lagere viertal. Dit getal bevat zowel de voortbrengende als de voortgebrachte getallen. De verdubbelde duade vormt een tetrade, terwijl de verdubbelde tetrade een hebdomade vormt. Vanuit een ander gezichtspunt zijn het de geest, de wil, en het verstand die de vier lagere beginselen bezielen.
Vr. Maar hoe wordt het vierkant dan een zeszijdige kubus?
Antw. Het vierkant wordt de kubus wanneer elk punt van de driehoek tweevoudig wordt, mannelijk of vrouwelijk. De pythagoreeërs zeiden ‘eenmaal een, twee maal twee, en de tetrade ontstaat, met op het hoogste punt de hoogste eenheid; deze wordt een piramide met als basis een vlakke tetrade; als het goddelijk licht erop rust, ontstaat de abstracte kubus’.
Het oppervlak van de kubus bestaat uit zes vierkanten; de opengevouwen kubus vormt het kruis, ofwel de verticale vier, met dwars daarop de horizontale drie; de zes vormen zo de zeven, de zeven beginselen ofwel de pythagorische zeven eigenschappen in de mens. Zie de uitstekende verklaring hiervan in The Source of Measures van R. Skinner.
Zo wordt op aarde het mysterie herhaald dat zich volgens de zieners op het goddelijk gebied heeft afgespeeld. De ‘zoon’ van de onbevlekte hemelse maagd (of de ongedifferentieerde kosmische protyle, de stof in haar oneindigheid) wordt op aarde herboren als de zoon van de aardse Eva, onze moeder aarde, en wordt de mensheid als geheel – van verleden, heden en toekomst – want Jehovah of jod-he-vau-he is androgyn, of zowel mannelijk als vrouwelijk. Boven is de zoon de hele kosmos, beneden is hij de mensheid. De triade of driehoek wordt de tetraktis, het heilige getal van Pythagoras, het volmaakte vierkant, en een zeszijdige kubus op aarde. Het macroprosopus (het grote gezicht) is nu het microprosopus (het kleine gezicht); of, zoals de kabbalisten zeggen, de ‘Oude van Dagen’, die neerdaalt op Adam-Kadmon die hij als zijn voertuig gebruikt om zich daardoor te manifesteren, wordt veranderd in een tetragrammaton. Deze is nu in de ‘schoot van maya’, de grote illusie, en heeft tussen zichzelf en de werkelijkheid het astrale licht, de grote misleider van de beperkte zintuigen van de mens, tenzij kennis door middel van paramarthasatya hem te hulp komt.1
1. De geheime leer, 1:91.
Dat wil zeggen, de logos wordt een tetragrammaton; de driehoek, of de drie, wordt de vier.
Vr. Wordt het astrale licht hier gebruikt in de betekenis van maya?
Antw. Inderdaad. Er wordt in De geheime leer verder verklaard dat er praktisch gesproken slechts vier gebieden zijn die behoren tot de planeetketens. De drie hogere gebieden zijn absoluut arupa en liggen buiten ons begripsvermogen.
Vr. Verschilt de tetraktis dan volkomen van het tetragrammaton?
Antw. De tetraktis waar de pythagoreeërs bij zwoeren, was niet het tetragrammaton, maar integendeel de hogere of verhevener tetraktis. In de eerste hoofdstukken van Genesis hebben we een sleutel tot de betekenis van dit lagere tetragrammaton. We zien daar Adam, Eva, en Jehova die Kaïn wordt. De verdere uitbreiding van de mensheid wordt symbolisch voorgesteld door Abel als de menselijke uitdrukking van het hogere. Abel is de dochter, niet de zoon, van Eva, en symboliseert de scheiding van de geslachten; terwijl het vermoorden van Abel symbolisch het huwelijk voorstelt. Een nog menselijker voorstelling vindt men aan het slot van het vierde hoofdstuk, waarin wordt gesproken over Seth, die een zoon Enos kreeg, waarna de mensen – niet zoals de vertaling in Genesis luidt ‘de naam van de Heer begonnen aan te roepen’ – maar jod-he-vau werden genoemd, en dat betekent mannen en vrouwen.
Het tetragrammaton is dus gewoon malkhuth; als op aarde de bruidegom tot de bruid komt, ontstaat de mensheid. De zeven lagere sefiroth moeten alle worden doorlopen, waarbij het tetragrammaton meer en meer stoffelijk wordt. Het astrale gebied ligt tussen de tetraktis en het tetragrammaton.
Vr. Het schijnt dat de tetraktis hier in twee volkomen verschillende betekenissen wordt gebruikt?
Antw. De ware pythagorische tetraktis was de tetraktis van de onzichtbare monade, die het eerste punt voortbrengt, vervolgens het tweede en het derde en zich dan terugtrekt in de duisternis en de eeuwigdurende stilte; met andere woorden, de tetraktis is de eerste logos. Op het stoffelijk gebied is het onder andere het lagere viertal, de mens van vlees en stof.