Woordenlijst
Veelgebruikte Pali-termen en hun equivalenten in het Sanskriet*
De uitspraak van de letter c in de transcriptie van het Pali en het Sanskriet klinkt als tsj in het Nederlandse woord tsjilpen. Medeklinkers gevolgd door een h (kh, th, ph, enz.) worden hoorbaar geaspireerd.
*Veel woorden die in het Pali en het Sanskriet vergelijkbaar zijn, hebben in de loop van de tijd uiteenlopende betekenissen gekregen. Deze woordenlijst is slechts bedoeld voor lezers die enigszins bekend zijn met filosofische Sanskriet-termen bij het herkennen van hun etymologische equivalenten in de Pali-tekst van het Dhammapada.
| Pali | Sanskriet | Betekenis | Vers |
| accuta | acyuta | blijvend, onveranderlijk (letterlijk: niet uiteengedreven, niet gevallen) | 225 |
| adassana | adarsana | blindheid, niet ziende | 210 |
| adicca-(patha) | aditya | (pad van) de zon | 175 |
| aggi | agni | vuur | 107, 136, 392 |
| ahimsa | ahimsa | anderen geen kwaad doen, geweldloosheid | 261, 270, 300 |
| akasa | akasa | ‘schijnend’: hemel, lucht, ruimte, ether | 92, 175, 254 |
| akkhara | akshara | wetenschap v.d. klanken, fonetiek; onvergankelijk | 352 |
| amata | amrita | onsterfelijkheid | 21 |
| anatta | anatman | niet-zelf; niet op zichzelf bestaand | 279 |
| appamada | apramada | waakzaamheid, nauwgezetheid | canto 2 |
| arahant | arhant, arhat | waardig, heilig; de waardige, de heilige | canto 7 |
| ariya | arya | edel | 22, 164, 208 |
| asava | asrava | mentale belemmering; werelds verlangen | passim |
| assaddha | asraddha | niet goedgelovig of steunend op geloof | 97 |
| atta(n) | atman | zelf | canto 12 |
| avijja | avidya | onwetendheid | 243 |
| bala | bala | oorspronkelijk: jong, niet in staat te spreken; onwetend, dwaas* |
canto 5 |
| *In het Sanskriet betekent bala een jongen of een kind. In het Pali gebruikte Boeddha het woord echter om een kinderachtig persoon, bij uitbreiding een dwaas, aan te duiden; voor jongen of kind gebruikte hij balaka. | |||
| bhadra | bhadra | goed, gelukkig, goed getraind (paard) | 119-20, 143 |
| bhikkhu | bhikshu | bedelmonnik, monnik | canto 25 |
| brahmacarin | brahmacarin | een zuiver, heilig en celibatair leven leidend | 142 |
| brahmana | brahmana | iemand die een zuiver, ascetisch leven leidt | canto 26 |
| buddha | buddha | verlicht | passim |
| Buddha | Buddha | de ontwaakte, de verlichte | passim |
| Cakka | Cakra | wiel | 1 |
| canda | candra | de maan | 172-3, 413 |
| candima | candramas | lichtgevend, schitterend; de maan | 172, 208, 387 |
| chaya | chaya | schaduw | 2 |
| citta | citra | helder, mooi, schitterend | 151, 171 |
| citta | citta | hart, denken | canto 3 |
| dalha | dridha (drilha) | vastberaden, zich inspannend | 23, 61, 112, 313 |
| danda | danda | stok, strafstok | canto 10 |
| dassana | darsana | het zien, visie | 206, 210 |
| deva | deva | god, goddelijk wezen | 105, 420 |
| dhamma | dharma | ‘grondslag, steun’: wet, gerechtigheid, ethische leer, natuur, waarheid, en goed gedrag | passim |
| dhammattha | dharmastha | in de dhamma staande, rechtvaardig, rechtschapen | canto 19 |
| dhuva | dhruva | blijvend, constant (ook de naam voor de poolster) | 147 |
| dosa | dosa | boosheid, haat; zie raga en moha; vgl. nibbana | 20, 251 |
| dukkha | duhkha | pijn, lijden, ongemak, tweedracht | passim |
| gandhabba | gandharva | hemelse musicus: engel-achtig wezen, halfgod | 105, 420 |
| gutta | gupta | bewaakt, beschermd | passim |
| hamsa | hamsa | zwaan, gans | 175 |
| himsa | himsa | letsel, het kwaad doen, het doden, het pijn doen | 132 |
| iddhi | riddhi, siddhi | macht, bekwaamheid; paranormaal vermogen | 175 |
| jana | jana | schepsel, wezen, mensen | 99, 249, 320 |
| jara | jara | ouderdom, aftakeling | canto 11 |
| jhana | dhyana | meditatie, concentratie, contemplatie | 181, 372 |
| kama | kama | begeerte, verlangen | 48, 186-7, 401, 415 |
| kamma | karma | daad, handeling, gevolg van handeling | passim |
| kasava, kasaya | kashaya | ‘bruin’: geel gewaad van een boeddhistische monnik | 9-10 |
| khandha | skandha | verzameling, massa, totalen: ‘elementen van het zintuiglijk bestaan’ | 374 |
| khanti | kshanti | geduld, verdraagzaamheid, vergevensgezindheid | 184, 399 |
| khattiya | kshatriya | militaire of heersende kaste | 294 |
| khetta | kshetra | veld, akker | 356-9 |
| kodha | krodha | boosheid | canto 17 |
| loka | loka | wereld, gebied | 44, 45, canto 13 |
| macca | martya | sterfelijk; sterveling, mens | 53, 141, 182 |
| maccu | mrityu | de dood; ook god van de dood; vgl. mara, yama | passim |
| magga | marga | pad | canto 20 |
| mala | mala | onvolkomenheid, smet | 239, 243 |
| mana(s) | manas | het denken | 1, 2 |
| mara | mara | de dood, de boze, verleider | passim |
| metta | maitra (mitra) | meedogend, vriendelijk, welwillend | 368 |
| micchaditthi | mithyadrishti | verkeerde opvattingen, verkeerde inzichten | 167, 316 |
| moha | moha | zelfbedrog, onwetendheid; zie dosa, raga; vgl. nibbana | 20, 251 |
| mokkha | moksha | vrijheid, (uiteindelijke) bevrijding | 37 |
| mutta | mukta | bevrijd, vrijgemaakt van het wereldse bestaan | 20, 90, 348 |
| naga | naga | slang, grote olifant | canto 23 |
| nibbana | nirvana* | het doven (van een vlam), het wegsterven van raga, dosa en moha, de drie fundamentele karakterfouten | passim |
| *Dit is een toestand die het gewone begrip te boven gaat. Het is de vernietiging van sterke verlangens, haat en onwetendheid. | |||
| nicca | nitya | constant, voortdurend, altijd | 23, 109, 206, 293 |
| niraya | niraya | hel, vernietiging | canto 22, passim |
| pabbajita | pravrajita | een thuisloze monnik of asceet | 74, 388 |
| pada | pad | voet, stap, pad, spoor, vers | 179, 273 |
| pakinnaka | pakirnaka | verspreid, van allerlei aard | canto 21 |
| pana | prana | leven, levensadem, vitaliteit | 246-7 |
| pandita | pandita | wijze, pandit | canto 6 |
| pañña | prajña | wijsheid, intelligentie, inzicht | 38, 111, 152, 372 |
| paññasila | prajñasila | wijsheid en deugd | 229 |
| papa | papa | lijden, kwaad | canto 9 |
| parinibbana | parinirvana | volledige uitblussing van khanda-leven; uiteindelijke verlossing van een arhat na de vernietiging van het fysieke lichaam | 89 |
| patimokkha | pratimoksha | voorschriften, ethische code (vinaya) voor monniken | 185, 375 |
| phala | phala | vrucht, resultaat, gevolg | 66, 178 |
| piya | priya | geliefd; plezier, genot, het aangename | canto 16 |
| puja | puja | eer, eerbetoon, toewijding | 73, 106-7 |
| puppha | pushpa | bloem | canto 4 |
| putta | putra | zoon, kind, jong van een dier, nakomeling | 62, 84, 345 |
| raga | raga | hartstocht, begeerte; zie dosa en moha; vgl. nibbana | 20, 251 |
| raja | raja | koning | 295 |
| sabba | sarva | alle(s), geheel, iedereen | 129-30, 183, 353-4 |
| sacca | satya | werkelijk, waar; waarheid | 393, 408 |
| saddha | sraddha | toewijding, geloof, vertrouwen | 8, 144 |
| sadhu | sadhu | goed, deugdzaam, verdienstelijk | 35, 67-8, 206 |
| sagga | svarga | hemel | 174 |
| sahassa | sahasra | duizend | canto 8 |
| samadhi | samadhi | contemplatie; verheven bewustzijnstoestand | 271 |
| samana | sramana | monnik, asceet | 184, 265 |
| samsara | samsara | ‘voortdurend rondtrekkend’: de cyclus van geboorte en dood | 95, 302, 414 |
| saññojana, samyojana | samyojana | belemmeringen; ketens die een mens aan het wiel van wedergeboorte binden | 221 |
| sarira | sarira | fysiek lichaam | 151 |
| sota | srotas | stroom | 339-40 |
| Sugata | Sugata | na de dood ‘blij heengegaan’; in een goede toestand verkerend; Boeddha | 419 |
| sukha | sukha | gelukkig, goed, gezegend; geluk | 118, 194, 331, canto 15 |
| sukka | sukla | licht; zuiver, helder, wit | 87 |
| suññata | sunyata | leegte (nibbana) | 92 |
| tanha | trishna | dorst naar het leven, verlangen | 154, 334, 349 |
| thana | sthana | toestand, staat, omstandigheid | 137, 225 |
| vaca | vak, vac | spraak, stem, woord | 232, 281 |
| vagga | varga | hoofdstuk, paragraaf | alle titels v.d. hoofdstukken |
| vana | vrana | wond, zweer | 124 |
| vana | vana | bos (van verlangens) | 283, 324, 344 |
| viññana | vijñana | bewustzijn, waarneming; een v.d. vijf khandha’s | 41 |
| viriya | virya | energie, geestkracht, inspanning | 112 |
| yama | yama | god van de dood | passim |
| yamaka | yamaka | dubbel, tweeling | canto 1 |
| yoga | yoga | ‘juk’; band, middel; fig.: toewijding | 282, 417 |
De vier edele waarheden
| Pali | Sanskriet | Betekenis |
| cattari ariyasaccani | catvari aryasatyani | vier edele waarheden |
| 1. dukkha | duhkha | lijden, pijn, verdriet |
| 2. samudaya | samudaya | oorsprong, oorzaak van het lijden |
| 3. nirodha | nirodha | vernietiging van het lijden, ophouden van het lijden |
| 4. magga | marga | weg, manier |
Het edele achtvoudige pad
| Pali | Sanskriet | Betekenis |
| ariya atthangika magga | aryashtanga marga | het edele achtvoudige pad |
| 1. sammaditthi | samyagdrishti | juist inzicht, juiste opvatting, juiste zienswijze |
| 2. sammasamkappa | samyaksamkalpa | juiste intentie, juiste gedachten* |
| 3. sammavaca | samyagvac | juist spreken |
| 4. sammakammanta | samyakkarmanta | juist handelen |
| 5. sammajiva | samyagajiva | juiste manier om in zijn levensonderhoud te voorzien, juist leven |
| 6. sammavayama | samyagvyayama | juiste inspanning |
| 7. sammasati | samyaksmriti | juiste herinnering, juiste contemplatie |
| 8. sammasamadhi | samyaksamadhi | juiste concentratie |
| *Juiste gedachten wil in de theravada-terminologie zeggen gedachten die vrij zijn van kwaadwilligheid, haat en jaloezie. | ||